ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 2
Η μητέρα του Χριστού
Ι. Το πρόσωπο της μητέρας
1. Η αγάπη της μητέρας, η αγάπη προς τη μητέρα
Μητέρα λέξη μαγική
πολύτιμο πετράδι, ένα στολίδι της ψυχής και της ζωής το χάδι. Του κόσμου ο ήλιος και το φως που τις καρδιές φωτίζει κι ένα φιλί της η ψυχή μ’ αγάπη πλημμυρίζει. Μητέρα λέξη όμορφη, γλυκιά ονειρεμένη, στις δυσκολίες της ζωής μεγάλη αγαπημένη. Τι πιο γλυκό και όμορφο όταν φιλί σου δίνει και δυνατό παυσίπονο η ευχή της που σ’ αφήνει. |
Το δάκρυ της πόσες φορές
δεν κύλησε με πόνο και πόσους αναστεναγμούς δεν άφησε στο χρόνο. Πόσες φορές δεν έκλαψε, δεν πόνεσε η καρδιά της, δεν βρήκες καταφύγιο μέσα στην αγκαλιά της. Και ο Χριστός μας στον σταυρό είπε προτού πεθάνει την Παναγιά μητέρα μου πρόσεχε, Ιωάννη. |
Μάνα
Είναι εκείνη που θα σταθεί στο πλευρό σου, όταν την έχεις ανάγκη,
Είναι το πιάτο το φαγητό,την ώρα που θα πεινάς. Το κρεβάτι την ώρα που θα νυστάζεις. Η παραπανίσια κουβέρτα όταν πιάνει ψύχρα τη νύχτα. Είναι η ζεστασιά, το καταφύγιο σου. Είναι εκείνη που θέλεις δίπλα σου, όταν σε πιάνει το παράπονο. |
2. Νανουρίσματα, τραγούδια και ποιήματα
Γεράσιμος Μαρκοράς, Μάνα
Μάνα! Δεν βρίσκεται λέξη καμία να’ χει στον ήχο της τόση αρμονία, σαν ποιός να σ’ άκουσε με στήθος κρύο, όνομα θείο; Παιδί από σπάργανα ζωσμένο ακόμα, με χάρη ανοίγοντας γλυκά το στόμα, γυρνάει στον άγγελο που τ’ αγκαλιάζει και Μάνα! κράζει. Στον κόσμο τρέχοντας ο νέος διαβάτης πέφτει στ’ αγνώριστα βρόχια τσ’ απάτης, και αναστενάζοντας, Μάνα μου! λέει, Μάνα! και κλαίει. Της νιότης φεύγουνε τ’ άνθια κ’ η χάρη τριγύρω σέρνεται με αργό ποδάρι, ώσπου στην κλίνη του, σα βαρεμένος, πέφτει ο καημένος. Και πριν την ύστερη πνοή του στείλει, αργά ταράζονται τα κρύα του χείλη, και με το Μάνα μου! πρώτη φωνή του, πετά η ψυχή του. |
Aλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Προς την μητέρα μου
Μάννα μου, ἐγώ ᾽μαι τ᾽ ἄμοιρο, τὸ σκοτεινὸ τρυγόνι ὁποὺ τὸ δέρνει ὁ ἄνεμος, βροχὴ ποὺ τὸ πληγώνει. Τὸ δόλιο! ὅπου κι ἂν στραφεῖ κι ἀπ᾽ ὅπου κι ἂν περάσει, δὲ βρίσκει πέτρα νὰ σταθεῖ κλωνάρι νὰ πλαγιάσει. Ἐγὼ βαρκούλα μοναχή, βαρκούλ᾽ ἀποδαρμένη μέσα σὲ πέλαγο ἀνοιχτό, σὲ θάλασσ᾽ ἀφρισμένη, παλαίβω μὲ τὰ κύματα χωρὶς πανί, τιμόνι κι ἄλλη δὲν ἔχω ἄγκουρα πλὴν τὴν εὐχή σου μόνη. Στὴν ἀγκαλιά σου τὴ γλυκειά, μανούλα μου, ν᾽ ἀράξω μὲς στὸ βαθὺ τὸ πέλαγο αὐτὸ πριχοῦ βουλιάξω. Μανούλα μου, ἤθελα νὰ πάω, νὰ φύγω, νὰ μισέψω τοῦ ριζικοῦ μου ἀπὸ μακρυὰ τὴ θύρα ν᾽ ἀγναντέψω. Στὸ θλιβερὸ βασίλειο τῆς Μοίρας νὰ πατήσω κι ἐκεῖ νὰ βρῶ τὴ μοίρα μου καὶ νὰ τὴν ἐρωτήσω. Νὰ τῆς εἰπῶ: εἶναι πολλά, σκληρὰ τὰ βασανά μου ὡσὰν τὸ δίχτυ ποὺ σφαλνᾶ θάλασσα, φύκια κι ἄμμο εἶναι κι ἡ τύχη μου σκληρή, σὰν τὴv ψυχὴ τὴ µαύρη π᾽ ἀρνήθηκε τὴν Παναγιὰ κι ὁ πόλεος δὲν θά ᾽βρει. Κι ἐκείνη μ᾽ ἀποκρίθηκε κι ἐκείνη ἀπελογήθη: Ἦτον ἀνήλιαστη, ἄτυχε, ἡ μέρα ποὺ γεννήθης ἄλλοι ἐπῆραν τὸν ἀνθὸ καὶ σὺ τὴ ρίζα πῆρες ὄντας σὲ ἒπλασ᾽ ὁ Θεὸς δὲν εἶχε ἄλλες μοῖρες. |
Κοιμάται το παιδάκι μου (νανούρισμα)
Κοιμάται το παιδάκι μου με τη γλυκιά του μάνα. Κοιμάται το παιδάκι μου στην αργυρή του κούνια, στην αργυρή και στη χρυσή και στη μαλαματένια. Κοιμήσου συ, παιδάκι μου, κι εγώ σε νανουρίζω, κι εγώ την κούνια σου κουνώ, γλυκά να σε κοιμίζω. Κοιμήσ' αστρί, κοιμήσ' αυγή, κοιμήσου, νιο φεγγάρι, κοιμήσου, κυρά θάλασσα με το χρυσό σου ψάρι. |
3. Η γιορτή της μητέρας
Η γιορτή της μητέρας ή ημέρα της μητέρας είναι εορτή προς τιμήν της μητέρας και της μητρότητας. Στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες, γιορτάζεται τη δεύτερη Κυριακή του μήνα Μάη.
Στην Ελλάδα η γιορτή της μητέρας συνδέθηκε με την εορτή της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου). Τότε η ορθόδοξη εκκλησία γιορτάζει την Παναγία με τον Ιωσήφ που πηγαίνουν τον 40ήμερο Ιησού στο Ναό για ευλογία. Να "σαραντίσει", με σύγχρονη ορολογία. Μια κίνηση που ακόμα σήμερα κάνουν οι χριστιανές μητέρες (Σαραντισμός). Ο παράλληλος εορτασμός της μητέρας ξεκίνησε το 1929 με προφανή τον συμβολισμό. Όμως κατά την δεκαετία του 1960, ο εορτασμός ατόνησε και ενισχύθηκε η δυτικόφερτη συνήθεια εορτασμού της 2ης Κυριακής του Μαΐου. Η εκκλησία όμως επιμένει στην παλαιά ημέρα εορτασμού και διοργανώνει σχετικές εκδηλώσεις.
Στην Ελλάδα η γιορτή της μητέρας συνδέθηκε με την εορτή της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου). Τότε η ορθόδοξη εκκλησία γιορτάζει την Παναγία με τον Ιωσήφ που πηγαίνουν τον 40ήμερο Ιησού στο Ναό για ευλογία. Να "σαραντίσει", με σύγχρονη ορολογία. Μια κίνηση που ακόμα σήμερα κάνουν οι χριστιανές μητέρες (Σαραντισμός). Ο παράλληλος εορτασμός της μητέρας ξεκίνησε το 1929 με προφανή τον συμβολισμό. Όμως κατά την δεκαετία του 1960, ο εορτασμός ατόνησε και ενισχύθηκε η δυτικόφερτη συνήθεια εορτασμού της 2ης Κυριακής του Μαΐου. Η εκκλησία όμως επιμένει στην παλαιά ημέρα εορτασμού και διοργανώνει σχετικές εκδηλώσεις.
ΙΙ. Διηγήσεις για τη Μητέρα του Χριστού
1. Από την παράδοση της Εκκλησίας: Ιωακείμ και Άννα, Εισόδια της Θεοτόκου

Ο Ιωακείμ και η Άννα ήταν δυο φτωχοί και ταπεινοί άνθρωποι που ζούσαν στα Ιεροσόλυμα. Κατάγονταν και οι δύο από τη βασιλική γενιά του Δαβίδ και χρόνια ολόκληρα παρακαλούσαν τον Θεό να τους χαρίσει ένα παιδί. Η ατεκνία στους Ισραηλίτες εκείνη την εποχή θεωρείτο κάτι πολύ κακό. Σε προχωρημένη ηλικία έγιναν τελικά γονείς και απέκτησαν τη Μαρία. Γι’ αυτό τον λόγο, όταν η Μαρία ήταν ακόμη παιδούλα τριών χρονών, την αφιέρωσαν στον ναό της Ιερουσαλήμ.
Η είσοδος της Μαρίας στον ναό, ονομάστηκε «Εισόδια» της Θεοτόκου.
Η είσοδος της Μαρίας στον ναό, ονομάστηκε «Εισόδια» της Θεοτόκου.
2. Από την Καινή Διαθήκη: «Χαίρε, κεχαριτωμένη»: Η προαναγγελία της Γέννησης του Χριστού

Στην πόλη Ναζαρέτ ζούσε ένα νεαρό κορίτσι που λεγόταν Μαριάμ. Ήταν αρραβωνιασμένη με κάποιον που τον έλεγαν Ιωσήφ.
Μια μέρα παρουσιάστηκε ο άγγελος στη Μαριάμ και της είπε: «Χαίρε εσύ, η προικισμένη με τη χάρη του Θεού!» Η Μαριάμ ταράχτηκε, ο άγγελος όμως της είπε: «Μη φοβάσαι, Μαριάμ. Θα γεννήσεις γιο και θα τον ονομάσεις Ιησού. Αυτός θα γίνει σπουδαίος και θα ονομαστεί Υιός του Υψίστου».
Η Μαριάμ τότε ρώτησε: «Πώς θα μου συμβεί αυτό, αφού δεν έχω συζυγικές σχέσεις με κανέναν άντρα;»
Ο άγγελος της απάντησε: «Το Άγιο Πνεύμα θα έρθει πάνω σου και η δύναμη του Θεού θα κάνει αυτό το θαύμα∙ γι’ αυτό και το άγιο παιδί που θα γεννήσεις θα ονομαστεί Υιός του Θεού. Μάθε ακόμα ότι η συγγενής σου η Ελισάβετ θα αποκτήσει κι αυτή παιδί, αν και είναι πολύ ηλικιωμένη. Για τον Θεό τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο».
Η Μαριάμ τότε είπε: «Είμαι μια δούλη του Κυρίου. Ας γίνει το θέλημά του σ’ εμένα όπως μου το είπες».
Μια μέρα παρουσιάστηκε ο άγγελος στη Μαριάμ και της είπε: «Χαίρε εσύ, η προικισμένη με τη χάρη του Θεού!» Η Μαριάμ ταράχτηκε, ο άγγελος όμως της είπε: «Μη φοβάσαι, Μαριάμ. Θα γεννήσεις γιο και θα τον ονομάσεις Ιησού. Αυτός θα γίνει σπουδαίος και θα ονομαστεί Υιός του Υψίστου».
Η Μαριάμ τότε ρώτησε: «Πώς θα μου συμβεί αυτό, αφού δεν έχω συζυγικές σχέσεις με κανέναν άντρα;»
Ο άγγελος της απάντησε: «Το Άγιο Πνεύμα θα έρθει πάνω σου και η δύναμη του Θεού θα κάνει αυτό το θαύμα∙ γι’ αυτό και το άγιο παιδί που θα γεννήσεις θα ονομαστεί Υιός του Θεού. Μάθε ακόμα ότι η συγγενής σου η Ελισάβετ θα αποκτήσει κι αυτή παιδί, αν και είναι πολύ ηλικιωμένη. Για τον Θεό τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο».
Η Μαριάμ τότε είπε: «Είμαι μια δούλη του Κυρίου. Ας γίνει το θέλημά του σ’ εμένα όπως μου το είπες».
Λκ 1, 26-38
Ο Ιωσήφ, όταν άκουσε ότι η Μαρία περιμένει παιδί, ήθελε να διαλύσει τον αρραβώνα. Ένας άγγελος όμως, σταλμένος από τον Θεό, εμφανίστηκε στον ύπνο του και του είπε: «Ιωσήφ, μη διστάσεις να πάρεις στο σπίτι σου τη Μαρία∙ γιατί το παιδί που περιμένει είναι ο Υιός του Θεού. Θα του δώσεις το όνομα Ιησούς, που σημαίνει: Ο Θεός σώζει. Γιατί ο Θεός μέσω αυτού θα σώσει τον λαό του». Με όλα αυτά που έγιναν εκπληρώθηκαν τα λόγια που είχε πει ο προφήτης:
Να, η παρθένος θα μείνει έγκυος
και θα γεννήσει γιο,
και θα του δώσουν το όνομα Εμμανουήλ,
που σημαίνει ο Θεός είναι μαζί μας.
Όταν ξύπνησε ο Ιωσήφ έκανε όπως τον πρόσταξε ο άγγελος και πήρε στο σπίτι του τη Μαρία.
Να, η παρθένος θα μείνει έγκυος
και θα γεννήσει γιο,
και θα του δώσουν το όνομα Εμμανουήλ,
που σημαίνει ο Θεός είναι μαζί μας.
Όταν ξύπνησε ο Ιωσήφ έκανε όπως τον πρόσταξε ο άγγελος και πήρε στο σπίτι του τη Μαρία.
Μτ 1, 18-24
ΙΙΙ. Γιορτές για τη Μητέρα του Χριστού
Οι γιορτές για την Παναγία λέγονται Θεομητορικές (= για τη μητέρα του Θεού). Για τους Ορθόδοξους χριστιανούς, κάποιες από αυτές είναι:
- Η Γέννηση της Θεοτόκου, που γιορτάζεται στις 8 Σεπτεμβρίου.
- Τα Εισόδια της Θεοτόκου, που γιορτάζεται στις 21 Νοεμβρίου.
- Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, που γιορτάζεται στις 25 Μαρτίου.
- Η Κοίμηση της Θεοτόκου, που γιορτάζεται στις 15 Αυγούστου.
1. Η Γέννηση της Παναγίας
Ο Ιωακείμ και η Άννα ήταν δυο φτωχοί και ταπεινοί άνθρωποι που ζούσαν στα Ιεροσόλυμα. Κατάγονταν και οι δύο από τη βασιλική γενιά του Δαβίδ και χρόνια ολόκληρα παρακαλούσαν τον Θεό να τους χαρίσει ένα παιδί. Η ατεκνία στους Ισραηλίτες εκείνη την εποχή θεωρείτο κάτι πολύ κακό. Σε προχωρημένη ηλικία έγιναν τελικά γονείς και απέκτησαν τη Μαρία. Τη Γέννηση της Παναγίας τη γιορτάζουμε στις 8 Σεπτεμβρίου.
2. Τα Εισόδια της Θεοτόκου
Ο Ιωακείμ και η Άννα ήθελαν να ευχαριστήσουν και το Θεό, αφού το παιδί αυτό ήταν δώρο δικό του. Όταν λοιπόν η Παναγία έγινε τριών χρόνων, την πήγαν στον Ναό των Ιεροσολύμων και την εμπιστεύτηκαν στους ιερείς, για να τη μεγαλώσουν. Ο Αρχιερέας του Ναού, ο Ζαχαρίας την υποδέχτηκε με μεγάλη χαρά. Αυτό το γεγονός, το ονομάζουμε Εισόδια της Θεοτόκου (από την είσοδό της στο Ναό) και το γιορτάζουμε στις 21 Νοεμβρίου.
3. Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου

Όταν έχασε τους γονείς της η Μαρία, οι ιερείς του Ναού την αρραβώνιασαν με τον ξυλουργό Ιωσήφ στον οποίο την εμπιστεύθηκαν. Αυτός ζούσε στη Ναζαρέτ. Ήταν μεγάλος στην ηλικία, τίμιος και πιστός άνθρωπος. Είχε κι αυτός βασιλική καταγωγή από τη γενιά του Δαβίδ.
Μια μέρα, την ώρα που η Μαρία προσευχόταν, το δωμάτιό της γέμισε ξαφνικά φως και μπροστά της εμφανίστηκε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. «Χαρά σ’ εσένα που πήρες πολλά χαρίσματα από το Θεό! O Kύριος είναι μαζί σου»,της είπε ο Γαβριήλ.
Η Μαρία ακούγοντας αυτά τα λόγια ταράχθηκε και προσπαθούσε να καταλάβει τι σήμαινε αυτός ο χαιρετισμός. Όμως ο Αρχάγγελος συνέχισε: «Μη φοβάσαι, Μαρία. Είσαι η πιο ευλογημένη ανάμεσα σ’ όλες τις γυναίκες. Θα γεννήσεις παιδί και θα το ονομάσεις Ιησού. Είναι ο Yιός του Θεού που θ’ αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων και θα τους ξαναφέρει κοντά στο Θεό».
Η Μαρία απόρησε και ρώτησε: «Πώς θα γίνει αυτό αφού δεν είμαι παντρεμένη;».
Και ο Γαβριήλ της απάντησε: «Το Άγιο Πνεύμα θα έρθει επάνω σου και η δύναμη του Θεού θα σε σκεπάσει. Γι’ αυτό και το άγιο παιδί που θα γεννήσεις θα είναι ο Yιός του Θεού. Της είπε ακόμη ότι ο Θεός άκουσε την προσευχή της εξαδέλφης της Ελισάβετ που ήταν άτεκνη και τώρα περιμένει γιο. Για τον Θεό τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο».
Η Μαρία τότε ελεύθερα συμφώνησε και είπε ταπεινά: «Ας γίνει το θέλημα του Κυρίου σ’ εμένα τη δούλη του».
Αυτή η χαρμόσυνη αγγελία που έφερε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ στη Μαρία, ότι θα γίνει μητέρα του Ιησού Χριστού, λέγεται «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου». Γιορτάζεται από την Εκκλησία μας στις 25 Μαρτίου.
Μια μέρα, την ώρα που η Μαρία προσευχόταν, το δωμάτιό της γέμισε ξαφνικά φως και μπροστά της εμφανίστηκε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. «Χαρά σ’ εσένα που πήρες πολλά χαρίσματα από το Θεό! O Kύριος είναι μαζί σου»,της είπε ο Γαβριήλ.
Η Μαρία ακούγοντας αυτά τα λόγια ταράχθηκε και προσπαθούσε να καταλάβει τι σήμαινε αυτός ο χαιρετισμός. Όμως ο Αρχάγγελος συνέχισε: «Μη φοβάσαι, Μαρία. Είσαι η πιο ευλογημένη ανάμεσα σ’ όλες τις γυναίκες. Θα γεννήσεις παιδί και θα το ονομάσεις Ιησού. Είναι ο Yιός του Θεού που θ’ αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων και θα τους ξαναφέρει κοντά στο Θεό».
Η Μαρία απόρησε και ρώτησε: «Πώς θα γίνει αυτό αφού δεν είμαι παντρεμένη;».
Και ο Γαβριήλ της απάντησε: «Το Άγιο Πνεύμα θα έρθει επάνω σου και η δύναμη του Θεού θα σε σκεπάσει. Γι’ αυτό και το άγιο παιδί που θα γεννήσεις θα είναι ο Yιός του Θεού. Της είπε ακόμη ότι ο Θεός άκουσε την προσευχή της εξαδέλφης της Ελισάβετ που ήταν άτεκνη και τώρα περιμένει γιο. Για τον Θεό τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο».
Η Μαρία τότε ελεύθερα συμφώνησε και είπε ταπεινά: «Ας γίνει το θέλημα του Κυρίου σ’ εμένα τη δούλη του».
Αυτή η χαρμόσυνη αγγελία που έφερε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ στη Μαρία, ότι θα γίνει μητέρα του Ιησού Χριστού, λέγεται «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου». Γιορτάζεται από την Εκκλησία μας στις 25 Μαρτίου.
4. Η γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής
Η Εκκλησία μας κάθε χρόνο γιορτάζει, την Παρασκευή της Διακαινησίμου εβδομάδας (της πρώτης εβδομάδας μετά το Πάσχα), την εορτή της Ζωοδόχου ή Ζωηφόρου Πηγής.
Η εορτή αυτή καθιερώθηκε ως εξής: Στη Κωνσταντινούπολη, τον 5ο αιώνα, βρέθηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα Α΄ αγίασμα της Παναγίας, κοντά στο οποίο ο αυτοκράτορας έκτισε μεγαλοπρεπέστατο ναό αφιερωμένο στη Ζωοδόχο ή Ζωηφόρο Πηγή, δηλαδή την Παναγία μας. Η Παναγία μας ονομάζεται έτσι, γιατί γέννησε τη Ζωή, που είναι ο Χριστός. Έτσι για το αγίασμα που ανέβλυζε συνεχώς και παρείχε ιάσεις δίπλα στο ναό δεν μπορούσε να υπάρξει καλύτερο όνομα. Τα εγκαίνια του ναού αυτού τελέστηκαν την Παρασκευή της Διακαινησίμου εβδομάδας και από τότε καθιερώθηκε να γιορτάζει η Εκκλησία μας τη μνήμη των εγκαινίων αυτού του ναού κάθε χρόνο την ίδια μέρα. |
4. Η Κοίμηση της Θεοτόκου

Θεομητορική εορτή της Χριστιανοσύνης. Εορτάζεται κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου. Στην Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία ο εορτασμός της Κοίμησης της Θεοτόκου περιλαμβάνει κατά πρώτο λόγο τον θάνατο και την ταφή της Παναγίας και κατά δεύτερο την ανάσταση και τη μετάστασή της στους ουρανούς.
Για την Κοίμηση της Θεοτόκου δεν υπάρχουν πληροφορίες από την Καινή Διαθήκη. Γι’ αυτήν μαθαίνουμε από τις διηγήσεις σημαντικών εκκλησιαστικών ανδρών, όπως των Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, Μόδεστου Ιεροσολύμων, Ανδρέα Κρήτης, Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Ιωάννη Δαμασκηνού κ.ά., καθώς και από τα σχετικά τροπάρια της εκκλησιαστικής υμνολογίας. Στα κείμενα αυτά διασώζεται η «αρχαία και αληθεστάτη» παράδοση της Εκκλησίας γι’ αυτό το Θεομητορικό γεγονός.
Έτσι, λοιπόν, κατά την εκκλησιαστική παράδοση, η μητέρα του Ιησού Χριστού, Μαρία (η Θεοτόκος και Παναγία), πληροφορήθηκε τον επικείμενο θάνατό της από έναν άγγελο τρεις ημέρες προτού αυτός συμβεί και άρχισε να προετοιμάζεται κατάλληλα. Προσεύχεται στο όρος των Ελαιών και δίνει τα υπάρχοντά της σε δύο γειτόνισσές της χήρες. Επειδή κατά την ημέρα της Κοίμησής της δεν ήταν όλοι οι Απόστολοι στα Ιεροσόλυμα, καθώς κήρυτταν «απανταχού γης», μία νεφέλη τους άρπαξε και τους έφερε κοντά της. Μοναδικός απών ο απόστολος Θωμάς.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου συνέβη στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη, στο οποίο διέμενε η μητέρα του Θεανθρώπου. Αφού της έκλεισαν τα μάτια, οι Απόστολοι μετέφεραν το νεκροκρέβατό της στον κήπο της Γεθσημανής, όπου και την έθαψαν. Κατά τη μεταφορά του λειψάνου της, φανατικοί Ιουδαίοι αποπειράθηκαν να ανατρέψουν το νεκροκρέβατό της, αλλά τυφλώθηκαν. Μόνο ένας από αυτούς κατόρθωσε να το ακουμπήσει, αλλά μια αόρατη ρομφαία του έκοψε τα χέρια.
Μοναδικός απών από την κηδεία της υπήρξε, όπως προαναφέραμε, ο Απόστολος Θωμάς. Όταν μετά από τρεις ημέρας πήγε στον τάφο της, βρήκε μόνο τα εντάφια. Προφανώς, η Παναγία είχε αναστηθεί. Πάνω στον τάφο της χτίστηκε μεγαλοπρεπής ναός, που αποδίδεται στην Αγία Ελένη. Μετά την καταστροφή του, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μαρκιανός (450-457) με τη δεύτερη σύζυγό του Πουλχερία έχτισαν ένα νέο ναό, που υπάρχει μέχρι σήμερα.
Στην Ελλάδα, η Κοίμηση της Θεοτόκου εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα, ονομάζεται δε και «Πάσχα του Καλοκαιριού». Σε πολλά νησιά του Αιγαίου (Τήνος, Πάρος, Πάτμος) στολίζουν και περιφέρουν επιτάφιο προς τιμήν της Παναγίας. Σε πόλεις και χωριά ανά την επικράτεια, σε εκκλησίες αφιερωμένες στην Κοίμηση της Θεοτόκου διοργανώνονται παραδοσιακά πανηγύρια, που καταλήγουν σε γενικευμένο γλέντι. Η Κοίμηση της Θεοτόκου δεν είναι ένα πένθιμο γεγονός για τον λαό, επειδή η Παναγία «μετέστη προς την ζωήν». Εξάλλου, τον Δεκαπενταύγουστο γιορτάζουν ο Παναγιώτης, η Μαρία και η Δέσποινα.
Για την Κοίμηση της Θεοτόκου δεν υπάρχουν πληροφορίες από την Καινή Διαθήκη. Γι’ αυτήν μαθαίνουμε από τις διηγήσεις σημαντικών εκκλησιαστικών ανδρών, όπως των Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, Μόδεστου Ιεροσολύμων, Ανδρέα Κρήτης, Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Ιωάννη Δαμασκηνού κ.ά., καθώς και από τα σχετικά τροπάρια της εκκλησιαστικής υμνολογίας. Στα κείμενα αυτά διασώζεται η «αρχαία και αληθεστάτη» παράδοση της Εκκλησίας γι’ αυτό το Θεομητορικό γεγονός.
Έτσι, λοιπόν, κατά την εκκλησιαστική παράδοση, η μητέρα του Ιησού Χριστού, Μαρία (η Θεοτόκος και Παναγία), πληροφορήθηκε τον επικείμενο θάνατό της από έναν άγγελο τρεις ημέρες προτού αυτός συμβεί και άρχισε να προετοιμάζεται κατάλληλα. Προσεύχεται στο όρος των Ελαιών και δίνει τα υπάρχοντά της σε δύο γειτόνισσές της χήρες. Επειδή κατά την ημέρα της Κοίμησής της δεν ήταν όλοι οι Απόστολοι στα Ιεροσόλυμα, καθώς κήρυτταν «απανταχού γης», μία νεφέλη τους άρπαξε και τους έφερε κοντά της. Μοναδικός απών ο απόστολος Θωμάς.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου συνέβη στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη, στο οποίο διέμενε η μητέρα του Θεανθρώπου. Αφού της έκλεισαν τα μάτια, οι Απόστολοι μετέφεραν το νεκροκρέβατό της στον κήπο της Γεθσημανής, όπου και την έθαψαν. Κατά τη μεταφορά του λειψάνου της, φανατικοί Ιουδαίοι αποπειράθηκαν να ανατρέψουν το νεκροκρέβατό της, αλλά τυφλώθηκαν. Μόνο ένας από αυτούς κατόρθωσε να το ακουμπήσει, αλλά μια αόρατη ρομφαία του έκοψε τα χέρια.
Μοναδικός απών από την κηδεία της υπήρξε, όπως προαναφέραμε, ο Απόστολος Θωμάς. Όταν μετά από τρεις ημέρας πήγε στον τάφο της, βρήκε μόνο τα εντάφια. Προφανώς, η Παναγία είχε αναστηθεί. Πάνω στον τάφο της χτίστηκε μεγαλοπρεπής ναός, που αποδίδεται στην Αγία Ελένη. Μετά την καταστροφή του, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μαρκιανός (450-457) με τη δεύτερη σύζυγό του Πουλχερία έχτισαν ένα νέο ναό, που υπάρχει μέχρι σήμερα.
Στην Ελλάδα, η Κοίμηση της Θεοτόκου εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα, ονομάζεται δε και «Πάσχα του Καλοκαιριού». Σε πολλά νησιά του Αιγαίου (Τήνος, Πάρος, Πάτμος) στολίζουν και περιφέρουν επιτάφιο προς τιμήν της Παναγίας. Σε πόλεις και χωριά ανά την επικράτεια, σε εκκλησίες αφιερωμένες στην Κοίμηση της Θεοτόκου διοργανώνονται παραδοσιακά πανηγύρια, που καταλήγουν σε γενικευμένο γλέντι. Η Κοίμηση της Θεοτόκου δεν είναι ένα πένθιμο γεγονός για τον λαό, επειδή η Παναγία «μετέστη προς την ζωήν». Εξάλλου, τον Δεκαπενταύγουστο γιορτάζουν ο Παναγιώτης, η Μαρία και η Δέσποινα.
ΙV. Εικόνες και ονόματα, ύμνοι και προσκυνήματα, ποιήματα και τραγούδια για την Παναγία
1. Ορθόδοξες εικόνες, ονόματα και προσωνύμια της Παναγίας
Η πίστη, η αγάπη και η η εφευρετικότητα όχι μόνο των καλλιτεχνών και των λογίων, αλλά και του απλού πιστού λαού προς την Παναγία φαίνεται και από τις προσωνυμίες που της έχουν δώσει∙ ξεπερνούν τις τριακόσιες και μπορούν να χωριστούν σε οκτώ κατηγορίες.
1. Από την εικόνα της (Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Γαλακτοτροφούσα, Πλατυτέρα των Ουρανών, Οδηγήτρια κ.ά.)
2. Από τον τόπο της (Παναγία η Αθηνιώτισσα, η Βουρλιώτισσα, η Κάμπου, η Θαλασσινή, η των Χαλκέων κ.ά.)
3. Από την τεχνοτροπία του ναού της (Θολοσκέπαστη, Μολυβδοσκέπαστη, Πελεκητή κ.ά.)
4. Από το όνομα του κτίτορα του ναού ή της Μονής της (η Καπνικαρέα κ.ά.)
5. Από τον μήνα που εορτάζεται (Βρεχούσα, Αυγουστιανή, Μεσοσπορίτισσα κ.ά.)
6. Από τα θαύματα της Παναγίας (Γοργοϋπήκοος, Ελεούσα, Παρηγορήτρα, Παυσολύπη, Φανερωμένη, Μυροβλύτισσα κ.ά.)
7. Εγκωμιαστικά από την έξαρση της αγάπης των πιστών. Συνήθως χρησιμοποιείται επίθετο με πρώτο συνθετικό τον χρυσό (Χρυσοσπηλιώτισσα, Χρυσοπηγή, Χρυσογαλούσα κ.ά.) Υπάρχουν όμως και άλλα, όπως Αγγελόκτιστη, Αερινή, Αναφωνήτρα, Επίσκεψις, Παντάνασσα, Τρανή, Χιλιαρμενίτισσα, Ανθοφορούσα, Ασπροφορούσα.
8. Αυτά που τις έδωσαν οι Υμνογράφοι της Εκκλησίας (κυρίως προέρχονται από τον Ακάθιστο Ύμνο: Αμόλυντος, Υψηλοτέρα, Καθέδρα, Κλίμαξ, Σκέπη, Πόλη, Παράκλησις, Επίσκεψις, Καταφυγή, Κεχαριτωμένη, Χώρα του Αχώρητου, Όρος Αλατόμητον, Ρόδο το Αμάραντον κ.ά.
1. Από την εικόνα της (Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Γαλακτοτροφούσα, Πλατυτέρα των Ουρανών, Οδηγήτρια κ.ά.)
2. Από τον τόπο της (Παναγία η Αθηνιώτισσα, η Βουρλιώτισσα, η Κάμπου, η Θαλασσινή, η των Χαλκέων κ.ά.)
3. Από την τεχνοτροπία του ναού της (Θολοσκέπαστη, Μολυβδοσκέπαστη, Πελεκητή κ.ά.)
4. Από το όνομα του κτίτορα του ναού ή της Μονής της (η Καπνικαρέα κ.ά.)
5. Από τον μήνα που εορτάζεται (Βρεχούσα, Αυγουστιανή, Μεσοσπορίτισσα κ.ά.)
6. Από τα θαύματα της Παναγίας (Γοργοϋπήκοος, Ελεούσα, Παρηγορήτρα, Παυσολύπη, Φανερωμένη, Μυροβλύτισσα κ.ά.)
7. Εγκωμιαστικά από την έξαρση της αγάπης των πιστών. Συνήθως χρησιμοποιείται επίθετο με πρώτο συνθετικό τον χρυσό (Χρυσοσπηλιώτισσα, Χρυσοπηγή, Χρυσογαλούσα κ.ά.) Υπάρχουν όμως και άλλα, όπως Αγγελόκτιστη, Αερινή, Αναφωνήτρα, Επίσκεψις, Παντάνασσα, Τρανή, Χιλιαρμενίτισσα, Ανθοφορούσα, Ασπροφορούσα.
8. Αυτά που τις έδωσαν οι Υμνογράφοι της Εκκλησίας (κυρίως προέρχονται από τον Ακάθιστο Ύμνο: Αμόλυντος, Υψηλοτέρα, Καθέδρα, Κλίμαξ, Σκέπη, Πόλη, Παράκλησις, Επίσκεψις, Καταφυγή, Κεχαριτωμένη, Χώρα του Αχώρητου, Όρος Αλατόμητον, Ρόδο το Αμάραντον κ.ά.
2. Η εικόνα του Ευαγγελισμού
Όσα ο ευαγγελιστής Λουκάς αφηγείται για το γεγονός του Ευαγγελισμού και όσα διαλαλούν οι ύμνοι της γιορτής με την γλώσσα της ποίησης, τα βλέπουμε ζωγραφισμένα στην βυζαντινή εικόνα του Ευαγγελισμού με αρμονικές γραμμές και όμορφα χρώματα.
Τα δυο πρόσωπα της εικόνας είναι ο Αρχάγγελος Γαβριήλ και η Παναγία. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ φέρνει το χαρμόσυνο άγγελμα στην Μαρία. Ως αγγελιοφόρος του Θεού κρατάει σκήπτρο στο αριστερό του χέρι. Εικονίζεται ορμητικός και γεμάτος χαρά γιατί είναι σπουδαία η είδηση που φέρνει. Η φτερούγα του, ανοιχτή προς τον ουρανό, σαν να πετάει ακόμη, ενώ απλώνει το χέρι του προς την Θεοτόκο, και έτσι είναι σα να ακούμε τον χαιρετισμό του: «Χαίρε Κεχαριτωμένη». |
Απέναντί του, η Παναγία εικονίζεται καθισμένη σε έναν περίτεχνο θρόνο. Μ’ αυτό, ο αγιογράφος θέλει να τονίσει την υπεροχή της απέναντι στον αρχάγγελο. Αποφεύγει να κοιτάξει τον επισκέπτη της. Η ταραχή και η έκπληξή της από το απρόσμενο γεγονός φανερώνεται από τον τρόπο που κρατά το κουβάρι με το πορφυρό νήμα στο χέρι της. Με το κεφάλι της ελαφρά σκυμμένο και το άλλο χέρι της μπροστά στο στήθος, δηλώνει αυτοσυγκράτηση και υποταγή. Είναι όλη η στάση της που δείχνει την συγκατάθεσή της στο θέλημα του Θεού. Από τον ουρανό, μια δέσμη θεϊκού φωτός γλυκαίνει το πρόσωπό της.
3. Εικόνες της Παναγίας από όλον τον κόσμο
4. Οι Χαιρετισμοί
Ο Ακάθιστος Ύμνος ή αλλιώς Χαιρετισμοί, είναι ένα μεγάλο και σπουδαίο ποίημα, γραμμένο τον 6ο αιώνα μ.Χ., που μιλάει στην Παναγία και της λέει επαίνους, ευχαριστίες και προσευχές.
Οι Χαιρετισμοί εμπερικλείουν σε ποιητική μορφή, με πανέμορφα λόγια, όλες οι βασικές διδασκαλίες της Ορθοδοξίας για τον Χριστό, την ενανθρώπισή του, τον ρόλο της Παναγίας για τη σωτηρία του ανθρώπου, την αγνότητα και την αγιότητά Της κτλ., αλλά και για τον αγώνα του ανθρώπου για ένωση με τον Θεό και τη βοήθεια που ζητάει από τον Χριστό και την Παναγία γι” αυτό τον αγώνα.
Ποιητής των Χαιρετισμών είναι μάλλον ο άγιος Ρωμανός ο Μελωδός, ένας από τους μεγαλύτερους ελληνόγλωσσους ποιητές όλων των εποχών. Το ποίημα είναι μελοποιημένο, έχει μουσική και ανήκει στο είδος κλασικής μουσικής του Βυζαντίου που λέγεται «κοντάκιο». Έχει 24 στροφές «οίκους», οι οποίοι αρχίζουν, με τη σειρά, από τα 24 γράμματα της αλφαβήτου.
Πολύ όμορφοι Χαιρετισμοί έχουν γραφτεί και για πολλούς άλλους αγίους, αλλά οι Χαιρετισμοί της Παναγίας είναι η βασική έμπνευση για όλους τους άλλους που έχουν γραφτεί μετά.
Τον 7ο αιώνα, όταν ο λαός της Κωνσταντινούπολης σώθηκε από την επίθεση των Αβάρων μετά από παρέμβαση της Παναγίας, όλοι έψαλλαν στην Αγία Σοφία τον Ακάθιστο Ύμνο όρθιοι, εξ’ ου και το όνομά του. Τότε, μάλλον, γράφτηκε το πασίγνωστο αρχικό τροπάριο «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ».
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ψάλλει τους Χαιρετισμούς κάθε Παρασκευή βράδυ, τις πρώτες 5 εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής.
Για την ακρίβεια, κόβουμε τους Χαιρετισμούς σε 4 κομμάτια, λέγονται «4 στάσεις» και λέμε από ένα κάθε Παρασκευή, ενώ την 5η Παρασκευή λέγεται ολόκληρο το έργο.
Τους Χαιρετισμούς τους απαγγέλλει με τη μουσική τους ο ιερέας. Πριν απ' αυτό, οι ψάλτες έχουν ψάλει ένα άλλο περίφημο μουσικό και ποιητικό έργο, που λέγεται «κανόνας των Χαιρετισμών» (οι κανόνες είναι ένα άλλο είδος βυζαντινής κλασικής μουσικής) και δημιουργός του είναι ένας ακόμη κορυφαίος ποιητής και μουσικός του Βυζαντίου, ο άγιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος.
Οι Χαιρετισμοί εμπερικλείουν σε ποιητική μορφή, με πανέμορφα λόγια, όλες οι βασικές διδασκαλίες της Ορθοδοξίας για τον Χριστό, την ενανθρώπισή του, τον ρόλο της Παναγίας για τη σωτηρία του ανθρώπου, την αγνότητα και την αγιότητά Της κτλ., αλλά και για τον αγώνα του ανθρώπου για ένωση με τον Θεό και τη βοήθεια που ζητάει από τον Χριστό και την Παναγία γι” αυτό τον αγώνα.
Ποιητής των Χαιρετισμών είναι μάλλον ο άγιος Ρωμανός ο Μελωδός, ένας από τους μεγαλύτερους ελληνόγλωσσους ποιητές όλων των εποχών. Το ποίημα είναι μελοποιημένο, έχει μουσική και ανήκει στο είδος κλασικής μουσικής του Βυζαντίου που λέγεται «κοντάκιο». Έχει 24 στροφές «οίκους», οι οποίοι αρχίζουν, με τη σειρά, από τα 24 γράμματα της αλφαβήτου.
Πολύ όμορφοι Χαιρετισμοί έχουν γραφτεί και για πολλούς άλλους αγίους, αλλά οι Χαιρετισμοί της Παναγίας είναι η βασική έμπνευση για όλους τους άλλους που έχουν γραφτεί μετά.
Τον 7ο αιώνα, όταν ο λαός της Κωνσταντινούπολης σώθηκε από την επίθεση των Αβάρων μετά από παρέμβαση της Παναγίας, όλοι έψαλλαν στην Αγία Σοφία τον Ακάθιστο Ύμνο όρθιοι, εξ’ ου και το όνομά του. Τότε, μάλλον, γράφτηκε το πασίγνωστο αρχικό τροπάριο «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ».
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ψάλλει τους Χαιρετισμούς κάθε Παρασκευή βράδυ, τις πρώτες 5 εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής.
Για την ακρίβεια, κόβουμε τους Χαιρετισμούς σε 4 κομμάτια, λέγονται «4 στάσεις» και λέμε από ένα κάθε Παρασκευή, ενώ την 5η Παρασκευή λέγεται ολόκληρο το έργο.
Τους Χαιρετισμούς τους απαγγέλλει με τη μουσική τους ο ιερέας. Πριν απ' αυτό, οι ψάλτες έχουν ψάλει ένα άλλο περίφημο μουσικό και ποιητικό έργο, που λέγεται «κανόνας των Χαιρετισμών» (οι κανόνες είναι ένα άλλο είδος βυζαντινής κλασικής μουσικής) και δημιουργός του είναι ένας ακόμη κορυφαίος ποιητής και μουσικός του Βυζαντίου, ο άγιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος.
5. Ο Παρακλητικός Κανόνας
Παρακλητικοί Κανόνες ονομάζονται οι ακολουθίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας οι οποίες προσαρτημένες στον Εσπερινό, ή μετά από αυτόν, ή μετά τη Θεία Λειτουργία ή και αυτόνομα, ψάλλονται σε διάφορες περιστάσεις ανάγκης και θλίψης των Χριστιανών σε ναούς, σπίτια, νοσοκομεία κτλ., «εις ίασιν ψυχών και σωμάτων», έχουν περιεχόμενο παρακλητικό-ικετευτικό και απευθύνονται στον Χριστό, τη Θεοτόκο, τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ή και σε αγίους. Κατά τη διάρκεια της ακολουθίας, μνημονεύονται τα ονόματα των προσώπων υπέρ των οποίων ο Παρακλητικός Κανόνας τελείται.
Οι αρχαιότεροι και οι πλέον συνήθεις από τους Παρακλητικούς Κανόνες είναι οι δύο Κανόνες που απευθύνονται στην Θεοτόκο, ο Μικρός και ο Μεγάλος. Ο Μεγάλος Παρακλητικός Κανόνας είναι ποίημα του Αυτοκράτορα Θεοδώρου Δούκα Λάσκαρη (13ος αι.), μια ατομική προσευχή προς τον Θεό και με θερμές παρακλήσεις προς τη Θεοτόκο. Ψάλλεται πριν από τον Δεκαπενταύγουστο εναλλάξ με τον Μικρό Παρακλητικά Κανόνα, με τον οποίον έχει ίση περίπου έκταση (ονομάζεται Μεγάλος, επειδή σχετίζεται με την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου). O Μικρός Παρακλητικός Κανόνας, είναι ποίημα του Μοναχού Θεοστήρικτου (9ος αι.) ή του Θεοφάνη του Ομολογητή, με θερμές παρακλήσεις προς τη Θεοτόκο. Ψάλλεται πριν από τον Δεκαπενταύγουστο εναλλάξ με τον Μεγάλο Παρακλητικό Κανόνα, αλλά και σε κάθε περίπτωση θλίψης.
Οι αρχαιότεροι και οι πλέον συνήθεις από τους Παρακλητικούς Κανόνες είναι οι δύο Κανόνες που απευθύνονται στην Θεοτόκο, ο Μικρός και ο Μεγάλος. Ο Μεγάλος Παρακλητικός Κανόνας είναι ποίημα του Αυτοκράτορα Θεοδώρου Δούκα Λάσκαρη (13ος αι.), μια ατομική προσευχή προς τον Θεό και με θερμές παρακλήσεις προς τη Θεοτόκο. Ψάλλεται πριν από τον Δεκαπενταύγουστο εναλλάξ με τον Μικρό Παρακλητικά Κανόνα, με τον οποίον έχει ίση περίπου έκταση (ονομάζεται Μεγάλος, επειδή σχετίζεται με την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου). O Μικρός Παρακλητικός Κανόνας, είναι ποίημα του Μοναχού Θεοστήρικτου (9ος αι.) ή του Θεοφάνη του Ομολογητή, με θερμές παρακλήσεις προς τη Θεοτόκο. Ψάλλεται πριν από τον Δεκαπενταύγουστο εναλλάξ με τον Μεγάλο Παρακλητικό Κανόνα, αλλά και σε κάθε περίπτωση θλίψης.
6. Μοναστήρια και ναοί αφιερωμένοι στην Παναγία
Το περιβόλι της Παναγιάς (Άγιον Όρος)
«Έστω ο τόπος ούτος κλήρος Σος και περιβόλαιον Σον και Παράδεισος, έτι δε και λιμήν σωτηρίας των θελόντων σωθήναι». Με αυτά τα λόγια ο Χριστός παρέδωσε τη χερσόνησο του Άθω στην Υπεραγία Θεοτόκο.
Σύμφωνα με την αγιορείτικη παράδοση η Θεοτόκος ταξίδευε με πλοίο από την Παλαιστίνη στην Κύπρο για να επισκεφθεί τον αναστημένο εκ νεκρών Άγιο Λάζαρο, με τη συνοδεία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Μία μεγάλη τρικυμία ήταν η αφορμή το πλοίο τελικά να βρεθεί στον Άθω και συγκεκριμένα στο λιμάνι του Κλήμεντος στη Μονή Ιβήρων.
Λέγεται επίσης από την παράδοση ότι η κορυφή του Άθω και όλα τα δέντρα έκλιναν και προσκύνησαν προς το μέρος του λιμανιού του Κλημέντος όπου ήταν η Παναγία. Εντυπωσιασμένη από την ομορφιά του μέρους ζήτησε από τον Κύριο να της χαρίσει τη Χερσόνησο και να αφιερωθεί ο τόπος στη λατρεία της. Έτσι μετατράπηκε σε χώρο προσευχής, πίστης και ασκητισμού γι' αυτό και ονομάσθηκε Άγιον Όρος.
Η επικράτηση του ονόματος “Άγιον Όρος” έγινε το 1144 όταν σε χρυσόβουλο έγγραφο του Αυτοκράτορα Αλέξιου Ά Κομνηνού προς την Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας αναγνωρίστηκε επίσημα: «Εφεξής το όνομα του Άθω καλείσθαι Άγιον Όρος παρά πάντων».
Σύμφωνα με την αγιορείτικη παράδοση η Θεοτόκος ταξίδευε με πλοίο από την Παλαιστίνη στην Κύπρο για να επισκεφθεί τον αναστημένο εκ νεκρών Άγιο Λάζαρο, με τη συνοδεία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Μία μεγάλη τρικυμία ήταν η αφορμή το πλοίο τελικά να βρεθεί στον Άθω και συγκεκριμένα στο λιμάνι του Κλήμεντος στη Μονή Ιβήρων.
Λέγεται επίσης από την παράδοση ότι η κορυφή του Άθω και όλα τα δέντρα έκλιναν και προσκύνησαν προς το μέρος του λιμανιού του Κλημέντος όπου ήταν η Παναγία. Εντυπωσιασμένη από την ομορφιά του μέρους ζήτησε από τον Κύριο να της χαρίσει τη Χερσόνησο και να αφιερωθεί ο τόπος στη λατρεία της. Έτσι μετατράπηκε σε χώρο προσευχής, πίστης και ασκητισμού γι' αυτό και ονομάσθηκε Άγιον Όρος.
Η επικράτηση του ονόματος “Άγιον Όρος” έγινε το 1144 όταν σε χρυσόβουλο έγγραφο του Αυτοκράτορα Αλέξιου Ά Κομνηνού προς την Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας αναγνωρίστηκε επίσημα: «Εφεξής το όνομα του Άθω καλείσθαι Άγιον Όρος παρά πάντων».
Παναγία του Κύκκου (Κύπρος)
Η Ιερά Μονή της Παναγίας του Κύκκου ή αλλιώς Ιερά Μονή Κύκκου ή ακόμα και Μονή Κύκκου, είναι μια από τις τρεις μεγαλύτερες και ιστορικότερες Ιερές Μονές της Κύπρου, ανδρώα, που ανήκει στην Εκκλησία της Κύπρου. Είναι επίσης μία από τις 5 Σταυροπηγιακές Μονές της Εκκλησίας της Κύπρου και ο Ηγούμενός της είναι ο εκάστοτε Μητροπολίτης Κύκκου. Στη Μονή υπάρχει και η γνωστή εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας (του Κύκκου) που παρουσιάζει την Παναγία βρεφοκρατούσα από τη δεξιά πλευρά, που κατά την παράδοση φέρεται να είναι αγιογραφημένη από τον Ευαγγελιστή Λουκά.
Ευαγγελίστρια της Τήνου

Ο ναός της Παναγίας της Τήνου κτίστηκε σε σημείο όπου βρέθηκε εικόνα της Παναγίας, κατά τη θρησκευτική παράδοση μετά από σχετικά οράματα της μοναχής Αγίας Πελαγίας. Η εικόνα ανακαλύφθηκε μετά από ανασκαφές στις 30 Ιανουαρίου 1823 και ενώ προηγήθηκαν ανασκαφές το 1822 που αποκάλυψαν τον αρχαίο ναό του Διονύσου και τον ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Η είδηση της εύρεσης της εικόνας, κατά την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821 θεωρήθηκε καλός οιωνός και το νησί επισκέφτηκαν για αυτό το λόγο οι Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Νικηταράς και Μακρυγιάννης, για να προσκυνήσουν.
Μετά την εύρεση της εικόνας ακολούθησε η οικοδόμηση της εκκλησίας. Απαιτήθηκαν μεγάλες ποσότητες μαρμάρων, οι οποίες κατά κύριο λόγο μεταφέρθηκαν από τον αρχαιολογικό χώρο της γειτονικής Δήλου. Απαιτούνταν επίσης και μεγάλος αριθμός εργατών επεξεργασίας και τοποθέτησης μαρμάρων, αλλά κυρίως πολλά χρήματα η έλλειψη των οποίων έφερνε πολλές φορές σε αμηχανία τους επιστάτες του έργου που δυσκολεύονταν να πληρώσουν στο τέλος της εβδομάδας, εργαζόμενους και υλικά. Η ολοκλήρωση του έργου οφείλεται στη σημαντική συνδρομή, σε εργασία και χρήμα, τόσο του τηνιακού λαού, όσο και χριστιανών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μέχρι τα μέσα του 1832 είχε ανεγερθεί η ανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος, το τμήμα ανατολικά του καμπαναριού και το τμήμα ανατολικά της κεντρικής εισόδου. Το σύνολο των εργασιών ανέγερσης ολοκληρώθηκε το 1880.
Μετά την εύρεση της εικόνας ακολούθησε η οικοδόμηση της εκκλησίας. Απαιτήθηκαν μεγάλες ποσότητες μαρμάρων, οι οποίες κατά κύριο λόγο μεταφέρθηκαν από τον αρχαιολογικό χώρο της γειτονικής Δήλου. Απαιτούνταν επίσης και μεγάλος αριθμός εργατών επεξεργασίας και τοποθέτησης μαρμάρων, αλλά κυρίως πολλά χρήματα η έλλειψη των οποίων έφερνε πολλές φορές σε αμηχανία τους επιστάτες του έργου που δυσκολεύονταν να πληρώσουν στο τέλος της εβδομάδας, εργαζόμενους και υλικά. Η ολοκλήρωση του έργου οφείλεται στη σημαντική συνδρομή, σε εργασία και χρήμα, τόσο του τηνιακού λαού, όσο και χριστιανών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μέχρι τα μέσα του 1832 είχε ανεγερθεί η ανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος, το τμήμα ανατολικά του καμπαναριού και το τμήμα ανατολικά της κεντρικής εισόδου. Το σύνολο των εργασιών ανέγερσης ολοκληρώθηκε το 1880.
7. Ελληνικά τραγούδια για την Παναγία
8. Έλληνες λογοτέχνες για την Παναγία
Η Παναγία, η Θεοτόκος, των Ουρανών η Πλατυτέρα, η Παναγιά, η Παναγίτσα, η κυρά-Παναγιά, υπήρξε και είναι ένα διαχρονικό αντικείμενο θερμής και ανυπόκριτης αγάπης και λατρείας από τους Χριστιανούς όλου του κόσμου αλλά ιδιαίτερα από τους Ελληνορθόδοξους.
Αδιάψευστοι μάρτυρες αυτού του θαυμαστού φαινομένου είναι οι ατέλειωτες τοπικές λαϊκές παραδόσεις με τις παραλλαγές τους, η τεράστια αφθονία των εικονογραφικών τύπων, η αφιέρωση του Αγίου Όρους, που λέγεται και «Περιβόλι της Παναγιάς», στην Αγιοσύνη της Προστάτιδός του, η εποποιία της βυζαντινής υμνογραφίας και τα αμέτρητα έμμετρα και πεζά ελληνόγλωσσα κείμενα με κεντρικό θέμα το πρόσωπό της από την πρωτοβυζαντινή περίοδο μέχρι σήμερα.
Έγκυροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα προσωνύμια της Παναγιάς υπερβαίνουν τις 25.000. Προσφιλέστατο δε στον λαό είναι το βαφτιστικό Μαρία με τα ομοιογενή βαφτιστικά ονόματα, τα υποκοριστικά του και τα σύνθετά του, όπως Μαρούλα, Μαρίκα, Μαριγώ, Μαριώ, Μαρίκα, Μαριάνθη, Μαριάννα, Μαριαλένη, κτλ. αλλά και το Δέσποινα μα και το Παναγιούδα και Παναγούδα μα και το πολύ αγαπητό Παναγιώτης -αλλά και το Μάριος- για τους άντρες.
Στην εποχή μας η Παναγία είναι πηγή ισχυρής κεντρικής έμπνευσης για πολλούς και σημαντικούς σύγχρονους Έλληνες ποιητές.
Αδιάψευστοι μάρτυρες αυτού του θαυμαστού φαινομένου είναι οι ατέλειωτες τοπικές λαϊκές παραδόσεις με τις παραλλαγές τους, η τεράστια αφθονία των εικονογραφικών τύπων, η αφιέρωση του Αγίου Όρους, που λέγεται και «Περιβόλι της Παναγιάς», στην Αγιοσύνη της Προστάτιδός του, η εποποιία της βυζαντινής υμνογραφίας και τα αμέτρητα έμμετρα και πεζά ελληνόγλωσσα κείμενα με κεντρικό θέμα το πρόσωπό της από την πρωτοβυζαντινή περίοδο μέχρι σήμερα.
Έγκυροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα προσωνύμια της Παναγιάς υπερβαίνουν τις 25.000. Προσφιλέστατο δε στον λαό είναι το βαφτιστικό Μαρία με τα ομοιογενή βαφτιστικά ονόματα, τα υποκοριστικά του και τα σύνθετά του, όπως Μαρούλα, Μαρίκα, Μαριγώ, Μαριώ, Μαρίκα, Μαριάνθη, Μαριάννα, Μαριαλένη, κτλ. αλλά και το Δέσποινα μα και το Παναγιούδα και Παναγούδα μα και το πολύ αγαπητό Παναγιώτης -αλλά και το Μάριος- για τους άντρες.
Στην εποχή μας η Παναγία είναι πηγή ισχυρής κεντρικής έμπνευσης για πολλούς και σημαντικούς σύγχρονους Έλληνες ποιητές.
Κώστας Βάρναλης - «Οι πόνοι της Παναγιάς»
Πού να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί, σε ποιο νησί του ωκεανού, σε πια κορφή ερημική. Δε θα σε μάθω να μιλάς και τ’ άδικο φωνάξεις. Ξέρω πως θα 'χεις την καρδιά τόσο καλή τόσο γλυκή, που μες τα βρόχια της οργής ταχειά, ταχειά θε να σπαράξεις. Συ θα 'χεις μάτια γαλανά, θα 'χεις κορμάκι τρυφερό, θα σε φυλάω από ματιά κακή και από κακό καιρό. Από το πρώτο ξάφνιασμα της ξυπνημένης νιότης, δεν είσαι συ για μάχητες, δεν είσαι συ για τον σταυρό, εσύ νοικοκερόπουλο όχι σκλάβος, όχι σκλάβος ή προδότης. Κι αν κάποτε τα φρένα σου το δίκιο φως της αστραπής κι αν η αλήθεια σου ζητήσουνε, παιδάκι, μου να μην τα πεις. Θεριά οι ανθρώποι δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν. Δεν είναι η αλήθεια πιο χρυσή απ’ την αλήθεια της σιωπής, χίλιες φορές να γεννηθείς τόσες, τόσες θα σε σταυρώσουν. Νικηφόρος Βρεττάκος - «Η χαρά της Παναγιάς» (απόσπασμα)
Η Παναγιά χτενίζει τα χρυσά της μαλλιά. Στο μικρό της παράθυρο μια θαλασσιά πεταλούδα πετά γύρω απ' τη μια της πλεξούδα που κρέμεται. Βασιλεύει ο ήλιος. Ο Ιωσήφ ανεβαίνει πιο ψηλά να της κόψει ένα κόκκινο άνθος. Νικηφόρος Βρεττάκος - «De profundis clamavi”» (απόσπασμα)
Μητέρα του Χριστού, Μαρία, πόσο είναι η νύχτα τούτη κρύα, δε μπορεί ο Θεός να καταλάβει! Κατέβα, συ, απ' τους ουρανούς και με αναμμένους τους φανούς του χάρου οδήγα το καράβι! Γιάννης Ρίτσος - «Από το όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού» (απόσπασμα)
Όταν περνούσε η Παναγία σιωπηλή κάτου απ' τα δέντρα, κανένας δεν την άκουσε. Τα σκυλιά δε γαυγίσαν στις αυλόπορτες. Μονάχα τα τριζόνια τη χαιρέτισαν, κι ένα μεγάλο αστέρι χτύπησε σε μια χορδή κάποιο άγνωστο τραγούδι που τ' ακούσαν μόνο τα παιδιά στον ύπνο τους και γύρισαν απ' τ' άλλο τους πλευρό χαμογελώντας. Πατήρ Αλβέρτος, από το Κογκό - «Στη μαύρη Παναγιά»
Καλή μου Μητέρα Παναγιά, οι κίτρινοι σου δάνεισαν το χρώμα τους, οι κόκκινοι σ’ έκαναν ίδια με τις γυναίκες τους. Θα αρνηθείς το δικό μας, το μαύρο χρώμα; Αλλά από την ημέρα της Κοίμησής σου, από κείνη τη δοξασμένη μέρα που σε δέχτηκαν οι ουρανοί, δεν έχεις πια χρώμα. Μάλλον έχεις όλα τα χρώματα: Είσαι κίτρινη με τους κίτρινους, με τους κόκκινους κόκκινη, είσαι λευκή με τους λευκούς και με τους μαύρους μαύρη. Είσαι μια Μάνα με τόσα παιδιά, τόσο διαφορετικά κι όμως ενωμένα κοντά σου. |
Ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός, φαντάζεται κάπως έτσι τη σκηνή που ο Ιωσήφ φέρνει τη Μαρία στο σπίτι του στη Ναζαρέτ:
Ολόγυρα το ζώνουνε τα περιβόλια πλήθος, κι είν’ απ’ ασβέστη οι τοίχοι του κι απ’ άχερο η σκεπή∙ κι απ’ έξω αχνάρια της δουλειάς, ξαλάφρωμα στο στήθος, οι φλούδες οι μυριστικές του ξύλου κι η σιωπή. Τα λίγα σύνεργα στητά ξοπίσω από τη θύρα παραμερίζει ο Ιωσήφ η κόρη να διαβεί. Θάμπος τα φρένα του κρατεί, καθώς κοιτάζει γύρα μια λάμψη να ξεχύνεται, μιαν αστραπή βουβή … Τέλος, τολμάει τα χείλη του ν’ ανοίξει: «Είναι δικό σου το σπίτι, ο κήπος γύρω μας ‘πο τούτη τη στιγμή. Κι εγώ ο υπήκοος του Θεού κι αρραβωνιαστικός σου φεύγω στ’ αντίκρυ το χωριό να χτίσω οικοδομή …» Μένει μονάχη η Μαριάμ, κοιτάζει ολόγυρά της, βάζει σε τάξη σιωπηλά την φτωχική στρωμνή, στει το τραπέζι σε γωνιά βαθιά στην καμαρά της και δίπλα στο παράθυρο το χαμηλό σκαμνί … Αριστοτέλης Βαλαωρίτης - «Η Φανερωμένη» (απόσπασμα)
Κυρά Φανερωμένη μου, παρηγοριά του κόσμου, βόηθα με την πανόρφανη! Τ’ άγιο σου χέρι δος μου, για ν’ ανεβώ στον βράχο σου! Δεν ήλθες ψες το βράδυ ωσάν αχτίδ’ ανέλπιστη στο μαύρο μου τον Άδη κι εσφόγγισες το δάκρυ μου και μου 'πες συ, Κυρά μου, να πάρω το παιδάκι μου στην έρημη αγκαλιά μου και να το φέρω να το ιδείς;… Παρθένε, βοήθησέ με… Τα γόνατά μου εδείλιασαν… κατέβα, πρόφθασέ με… Τάκης Βαρβιτσιώτης - «Ταπεινός αίνος προς την Παρθένο Μαρία» (απόσπασμα)
Αχτίδα εσύ του ρυακιού, σύσκιο πασίχαρο κρινάκι, ζεστό φτερό περιστεριού στο πέτρινό μας το σπιτάκι. Ω, Παναγίτσα ηλιόκαλη δική μας, παρηγοριά μας και καταφυγή μας. Οδυσσέας Ελύτης - «Ναυτάκι του περιβολιού» (αποσπάσματα)
Η αυγή σφυρίζει στην κοχύλα της, μια πλώρη έρχεται αφρίζοντας. Άγγελοι! Σία τα κουπιά, ν' αράξει εδώ η Ευαγγελίστρια! .......................................... Νονά των άσπρων μου πουλιών Γοργόνα, Ευαγγελίστρα μου! .......................................... Γρήγορα, Παναγιά μου, γρήγορα. Κιόλας ακούω τραχειά φωνή ψηλά πάνω απ' τις ντάπιες. Χτυπάει χτυπάει στις χάλκινες αμπάρες, χτυπάει χτυπάει κι αντριεύεται .......................................... Κι η Παναγία χαίρεται, η Παναγία χαμογελά, το πέλαγο έτσι που κυλάει βαθιά πόσο της μοιάζει! Νίκος Γκάτσος - «Μια Παναγιά»
Μια Παναγιά, μιαν αγάπη μου έχω κλείσει σε ερημοκλήσι αλαργινό. Κάθε βραδιά της καρδιάς την πόρτα ανοίγω, κοιτάζω λίγο και προσκυνώ. Πότε θα `ρθει, πότε θα `ρθει το καλοκαίρι, πότε τ’ αστέρι θ’ αναστηθεί, να σου φορέσω στα μαλλιά χρυσό στεφάνι σαν πυροφάνι σ’ ακρογιαλιά. Μια Παναγιά, μιαν αγάπη μου έχω κλείσει σε ερημοκλήσι αλαργινό. Κάθε βραδιά της καρδιάς την πόρτα ανοίγω, δακρύζω λίγο και προσκυνώ. |
Πηγή: Από το κείμενο που συνέταξε και εκφώνησε στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ζωγραφείου της Πόλης ο φιλόλογος και συγγραφέας Θωμάς Κοροβίνης την 21 Νοεμβρίου του 2011, ημερομηνία κατά την οποία εορτάστηκαν στο Ζωγράφειο τα 209 χρόνια από τα θυρανοίξια του ιερού ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου της Κοινότητας Σταυροδρομίου Πέρα και παράλληλα τα 118 χρόνων από την ίδρυση της Σχολής του Ζωγραφείου (Παναγίας).
V. Η Μητέρα του Ιησού στο Κοράνιο
Το Κοράνι δέχεται ότι ο Ιησούς γεννήθηκε «εκ Μαρίας της Παρθένου». Δίνει, εξαιρετικά τιμητική θέση στην Παναγία και μιλάει πολλές φορές γι’ αυτήν με πολύ μεγάλη ευλάβεια. Την ονομάζει Μαριάμ και την χαρακτηρίζει «άσπιλη παρθένο», «ενάρετη μητέρα του Ιησού», «αγνή από κάθε κηλίδα ανάμεσα σε όλες τις γυναίκες». Ένα ολόκληρο κεφάλαιο, το 19, ονομάζεται Σούρα Μαριάμ και είναι αφιερωμένο σ’ αυτήν.
Ως θαύματα που έχουν σχέση με τη ζωή της περιγράφονται: η εκλογή της ανάμεσα σ’ όλες τις γυναίκες του κόσμου, η γέννησή της, τα νεανικά της χρόνια, η σύλληψη του Ιησού. Σε πολλά μέρη του Κορανίου τονίζεται ότι ο Ιησούς γεννήθηκε με τρόπο υπερφυσικό από την «αγία Παρθένο Μαριάμ» και από το «πνεύμα του Θεού». Μάλιστα, ο Ιησούς αναφέρεται ως «Ιησούς, ο υιός της Μαριάμ», αν και οι Άραβες πάντοτε όταν αναφέρονται σε κάποιον λένε ότι είναι γιος κάποιου άνδρα. Αυτή η αναφορά είναι ιδιαίτερα τιμητική για τη Μαριάμ, δείχνει πόσο σημαντικό πρόσωπο τη θεωρούν ότι είναι.
Οι μουσουλμάνοι τη σέβονται ως μητέρα του Μεσσία και όχι ως Θεοτόκο (μητέρα του Θεού). Δε δυσκολεύονται όμως να την επικαλεσθούν ως «Δέσποινά μας, κυρία μας Μαριάμ». Ένας κορανικός στίχος, που δείχνει το μέγεθος της τιμής που δόθηκε από τον Αλλάχ στον Ιησού και τη μητέρα του, γράφει ότι τους κατέστησε «σημείον του σύμπαντος κόσμου», δηλαδή, κάτι εξαιρετικά μοναδικό και σημαντικό για όλη την κτίση, θα λέγαμε.
Ως θαύματα που έχουν σχέση με τη ζωή της περιγράφονται: η εκλογή της ανάμεσα σ’ όλες τις γυναίκες του κόσμου, η γέννησή της, τα νεανικά της χρόνια, η σύλληψη του Ιησού. Σε πολλά μέρη του Κορανίου τονίζεται ότι ο Ιησούς γεννήθηκε με τρόπο υπερφυσικό από την «αγία Παρθένο Μαριάμ» και από το «πνεύμα του Θεού». Μάλιστα, ο Ιησούς αναφέρεται ως «Ιησούς, ο υιός της Μαριάμ», αν και οι Άραβες πάντοτε όταν αναφέρονται σε κάποιον λένε ότι είναι γιος κάποιου άνδρα. Αυτή η αναφορά είναι ιδιαίτερα τιμητική για τη Μαριάμ, δείχνει πόσο σημαντικό πρόσωπο τη θεωρούν ότι είναι.
Οι μουσουλμάνοι τη σέβονται ως μητέρα του Μεσσία και όχι ως Θεοτόκο (μητέρα του Θεού). Δε δυσκολεύονται όμως να την επικαλεσθούν ως «Δέσποινά μας, κυρία μας Μαριάμ». Ένας κορανικός στίχος, που δείχνει το μέγεθος της τιμής που δόθηκε από τον Αλλάχ στον Ιησού και τη μητέρα του, γράφει ότι τους κατέστησε «σημείον του σύμπαντος κόσμου», δηλαδή, κάτι εξαιρετικά μοναδικό και σημαντικό για όλη την κτίση, θα λέγαμε.