ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 4
Ο Θεός γίνεται άνθρωπος
Ι. Ένα παιδί έρχεται στον κόσμο
1. Η προσδοκία της χαράς και της γέννησης ενός παιδιού
Όπου κι αν κοιτάξουμε γύρω μας θα μπορέσουμε να δούμε «μικρά και μεγάλα θαύματα», όπως λένε κι οι μεγάλοι. Το μεγαλύτερο ίσως από αυτά είναι το θαύμα της γέννησης. Ο ερχομός δηλαδή ενός παιδιού στην οικογένεια και στον κόσμο.
Τα παιδιά είναι χαρά και ζωή. Είναι ένα μεγάλο δώρο του Θεού, η ζωντανή απόδειξη της αγάπης και της δύναμής του. Είναι η επιβεβαίωση ότι η ζωή συνεχίζεται. Γι’ αυτό και τα δεχόμαστε με χαρά και αγάπη.
Το νεογέννητο είναι μικρό κι αδύναμο. Δεν μπορεί να προστατέψει τον εαυτό του. Περιμένει από τους άλλους να το αγαπήσουν και να το φροντίσουν. Όμως πολλές φορές, δυστυχώς, τα παιδιά αντί για αγάπη και φροντίδα γνωρίζουν την κακία και την αδιαφορία. Συχνά ακούμε για παιδιά, που για διάφορες αιτίες τα εγκαταλείπουν οι γονείς τους ή τα χτυπούν ή δε νοιάζονται γι’ αυτά.
Οι πιο πολλοί άνθρωποι όμως με μεγάλη χαρά δέχονται τον ερχομό ενός παιδιού στην οικογένειά τους. Η αγάπη τους γι’ αυτό φανερώνει και την αγάπη τους για τη ζωή και τον Θεό.
Τα παιδιά είναι χαρά και ζωή. Είναι ένα μεγάλο δώρο του Θεού, η ζωντανή απόδειξη της αγάπης και της δύναμής του. Είναι η επιβεβαίωση ότι η ζωή συνεχίζεται. Γι’ αυτό και τα δεχόμαστε με χαρά και αγάπη.
Το νεογέννητο είναι μικρό κι αδύναμο. Δεν μπορεί να προστατέψει τον εαυτό του. Περιμένει από τους άλλους να το αγαπήσουν και να το φροντίσουν. Όμως πολλές φορές, δυστυχώς, τα παιδιά αντί για αγάπη και φροντίδα γνωρίζουν την κακία και την αδιαφορία. Συχνά ακούμε για παιδιά, που για διάφορες αιτίες τα εγκαταλείπουν οι γονείς τους ή τα χτυπούν ή δε νοιάζονται γι’ αυτά.
Οι πιο πολλοί άνθρωποι όμως με μεγάλη χαρά δέχονται τον ερχομό ενός παιδιού στην οικογένειά τους. Η αγάπη τους γι’ αυτό φανερώνει και την αγάπη τους για τη ζωή και τον Θεό.
2. Γενέθλια: Γιορτάζουμε τη γέννηση ενός ανθρώπου / Δίνουμε και παίρνουμε δώρα
Γενέθλια: η επέτειος της γέννησης κάποιου, σύμφωνα με την ημερομηνία, και η γιορτή της.
ΙΙ. Χριστούγεννα: Ο νεογέννητος Ιησούς, ένα δώρο στον κόσμο
1. Από την Καινή Διαθήκη
Η Γέννηση του Χριστού
Εκείνες τις μέρες, ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Καίσαρας Αύγουστος διέταξε: «Όλοι οι άνθρωποι στην αυτοκρατορία μου πρέπει να απογραφούν. Τα ονόματά τους πρέπει να γραφτούν σε καταλόγους για τη φορολογία. Καθένας πρέπει, για τον λόγο αυτό, να πάει στην πόλη απ’ όπου κατάγεται».
Έτσι και ο Ιωσήφ έπρεπε να πάει να δηλώσει το όνομά του στην πόλη του Δαβίδ, τη Βηθλεέμ, επειδή η καταγωγή του ήταν από την οικογένεια του βασιλιά Δαβίδ. Ξεκίνησε λοιπόν από τη Ναζαρέτ μαζί με τη Μαρία, για το μακρύ ταξίδι τους.
Στη Βηθλεέμ δεν βρήκαν χώρο στο πανδοχείο. Η μικρή πόλη ήταν γεμάτη ανθρώπους. Τελικά βρήκαν να μείνουν σ’ ένα στάβλο. Τη νύχτα η Μαρία γέννησε το παιδί της, ένα γιο. Τον σπαργάνωσε και τον ξάπλωσε σ’ ένα παχνί.
Στην περιοχή εκείνη βρίσκονταν μερικοί βοσκοί, που έμεναν στο ύπαιθρο και φύλαγαν τα πρόβατά τους. Ξαφνικά έλαμψε γύρω τους φως, και τους παρουσιάστηκε ένας άγγελος. Οι βοσκοί τρόμαξαν, ο άγγελος όμως τους είπε: «Μην τρομάζετε! Σας φέρνω ένα χαρμόσυνο μήνυμα. Ο Θεός σάς έστειλε τον Σωτήρα που σας είχε υποσχεθεί –κι αυτός είναι ο Χριστός, ο Κύριος. Σήμερα γεννήθηκε στη Βηθλεέμ. Και τούτο είναι το σημάδι για να τον αναγνωρίσετε: θα βρείτε ένα βρέφος σπαργανωμένο και ξαπλωμένο μέσα σ’ ένα παχνί».
Ξαφνικά τότε, κοντά στον άγγελο, παρουσιάστηκε πλήθος αγγέλων, που υμνούσαν τον Θεό και έλεγαν: «Δόξα στον ύψιστο Θεό και ειρήνη στη γη. Αγάπη και σωτηρία για τους ανθρώπους!»
Οι βοσκοί πήγαν γρήγορα στη Βηθλεέμ. Εκεί βρήκαν τη Μαρία και τον Ιωσήφ, και το βρέφος ξαπλωμένο στο παχνί. Οι βοσκοί διηγήθηκαν τα λόγια που τους είπε ο άγγελος γι’ αυτό το παιδί. Η Μαρία διατηρούσε όλα αυτά τα λόγια στην καρδιά της και τα σκεφτόταν συνεχώς.
Οι βοσκοί γύρισαν πίσω δοξάζοντας και υμνώντας τον Θεό για όλα όσα άκουσαν και είδαν. Η Μαρία και ο Ιωσήφ έδωσαν στο παιδί το όνομα Ιησούς, όπως τους το είχε πει ο άγγελος.
Έτσι και ο Ιωσήφ έπρεπε να πάει να δηλώσει το όνομά του στην πόλη του Δαβίδ, τη Βηθλεέμ, επειδή η καταγωγή του ήταν από την οικογένεια του βασιλιά Δαβίδ. Ξεκίνησε λοιπόν από τη Ναζαρέτ μαζί με τη Μαρία, για το μακρύ ταξίδι τους.
Στη Βηθλεέμ δεν βρήκαν χώρο στο πανδοχείο. Η μικρή πόλη ήταν γεμάτη ανθρώπους. Τελικά βρήκαν να μείνουν σ’ ένα στάβλο. Τη νύχτα η Μαρία γέννησε το παιδί της, ένα γιο. Τον σπαργάνωσε και τον ξάπλωσε σ’ ένα παχνί.
Στην περιοχή εκείνη βρίσκονταν μερικοί βοσκοί, που έμεναν στο ύπαιθρο και φύλαγαν τα πρόβατά τους. Ξαφνικά έλαμψε γύρω τους φως, και τους παρουσιάστηκε ένας άγγελος. Οι βοσκοί τρόμαξαν, ο άγγελος όμως τους είπε: «Μην τρομάζετε! Σας φέρνω ένα χαρμόσυνο μήνυμα. Ο Θεός σάς έστειλε τον Σωτήρα που σας είχε υποσχεθεί –κι αυτός είναι ο Χριστός, ο Κύριος. Σήμερα γεννήθηκε στη Βηθλεέμ. Και τούτο είναι το σημάδι για να τον αναγνωρίσετε: θα βρείτε ένα βρέφος σπαργανωμένο και ξαπλωμένο μέσα σ’ ένα παχνί».
Ξαφνικά τότε, κοντά στον άγγελο, παρουσιάστηκε πλήθος αγγέλων, που υμνούσαν τον Θεό και έλεγαν: «Δόξα στον ύψιστο Θεό και ειρήνη στη γη. Αγάπη και σωτηρία για τους ανθρώπους!»
Οι βοσκοί πήγαν γρήγορα στη Βηθλεέμ. Εκεί βρήκαν τη Μαρία και τον Ιωσήφ, και το βρέφος ξαπλωμένο στο παχνί. Οι βοσκοί διηγήθηκαν τα λόγια που τους είπε ο άγγελος γι’ αυτό το παιδί. Η Μαρία διατηρούσε όλα αυτά τα λόγια στην καρδιά της και τα σκεφτόταν συνεχώς.
Οι βοσκοί γύρισαν πίσω δοξάζοντας και υμνώντας τον Θεό για όλα όσα άκουσαν και είδαν. Η Μαρία και ο Ιωσήφ έδωσαν στο παιδί το όνομα Ιησούς, όπως τους το είχε πει ο άγγελος.
Λκ 2 8-20
Η προσκύνηση των μάγων
Όταν γεννήθηκε ο Ιησούς στη Βηθλεέμ, έφτασαν στα Ιεροσόλυμα κάποιοι σοφοί μάγοι από την Ανατολή. Πήγαν στο παλάτι του βασιλιά Ηρώδη και ρώτησαν: «Πού είναι ο νεογέννητος βασιλιάς; Είδαμε ν’ ανατέλλει το άστρο του και ήρθαμε να τον προσκυνήσουμε».
Όταν το άκουσε αυτό ο Ηρώδης ταράχτηκε πολύ, γιατί αυτός ήταν ο βασιλιάς. Φώναξε λοιπόν κοντά του όλους τους σοφούς άνδρες που γνώριζαν καλά τις άγιες γραφές. Ο Ηρώδης τους ρώτησε: «Πού θα γεννηθεί ο Μεσσίας; Σε ποια πόλη θα γεννηθεί ο βασιλιάς που υποσχέθηκε ο Θεός;»
Αυτοί απάντησαν: «Στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας, έτσι λένε οι προφήτες».
Ο Ηρώδης κάλεσε κρυφά τους μάγους κοντά του. Ήθελε να μάθει πότε ακριβώς φάνηκε το άστρο για πρώτη φορά. Έπειτα τους έστειλε στη Βηθλεέμ και τους είπε: «Ειδοποιήστε με όταν θα βρείτε το παιδί για να έρθω κι εγώ να το προσκυνήσω».
Οι μάγοι ακολούθησαν το αστέρι κι αυτό τους οδήγησε στη Βηθλεέμ. Ήρθε και στάθηκε πάνω από τον στάβλο, εκεί όπου γεννήθηκε ο Ιησούς. Οι μάγοι μπήκαν μέσα και βρήκαν το παιδί με τη Μαρία, τη μητέρα του. Έπεσαν στη γη και το προσκύνησαν. Ύστερα του πρόσφεραν πολύτιμα δώρα: χρυσάφι, λιβάνι και σμύρνα.
Μετά έφυγαν για την πατρίδα τους από άλλο δρόμο, γιατί ο Θεός τούς πρόσταξε στο όνειρό τους να μην ξαναγυρίσουν στον Ηρώδη.
Όταν το άκουσε αυτό ο Ηρώδης ταράχτηκε πολύ, γιατί αυτός ήταν ο βασιλιάς. Φώναξε λοιπόν κοντά του όλους τους σοφούς άνδρες που γνώριζαν καλά τις άγιες γραφές. Ο Ηρώδης τους ρώτησε: «Πού θα γεννηθεί ο Μεσσίας; Σε ποια πόλη θα γεννηθεί ο βασιλιάς που υποσχέθηκε ο Θεός;»
Αυτοί απάντησαν: «Στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας, έτσι λένε οι προφήτες».
Ο Ηρώδης κάλεσε κρυφά τους μάγους κοντά του. Ήθελε να μάθει πότε ακριβώς φάνηκε το άστρο για πρώτη φορά. Έπειτα τους έστειλε στη Βηθλεέμ και τους είπε: «Ειδοποιήστε με όταν θα βρείτε το παιδί για να έρθω κι εγώ να το προσκυνήσω».
Οι μάγοι ακολούθησαν το αστέρι κι αυτό τους οδήγησε στη Βηθλεέμ. Ήρθε και στάθηκε πάνω από τον στάβλο, εκεί όπου γεννήθηκε ο Ιησούς. Οι μάγοι μπήκαν μέσα και βρήκαν το παιδί με τη Μαρία, τη μητέρα του. Έπεσαν στη γη και το προσκύνησαν. Ύστερα του πρόσφεραν πολύτιμα δώρα: χρυσάφι, λιβάνι και σμύρνα.
Μετά έφυγαν για την πατρίδα τους από άλλο δρόμο, γιατί ο Θεός τούς πρόσταξε στο όνειρό τους να μην ξαναγυρίσουν στον Ηρώδη.
Μτ 2, 1-12
2. Διαβάζουμε την εικόνα της Γέννησης του Χριστού
|
Ο αγιογράφος εδώ δεν ενδιαφέρεται να «φωτογραφήσει» τη Γέννηση, αλλά να δείξει τον συμβολισμό της. Πρώτα πρώτα θέλει να τονίσει τον εορταστικό και πανηγυρικό χαρακτήρα των Χριστουγέννων. Άγγελοι, άνθρωποι, φύση γιορτάζουν συμμετέχοντας στη μεγάλη χαρά της γέννησης του Χριστού.
Στο κέντρο, βλέπουμε τα πιο σημαντικά πρόσωπα. Το θείο Βρέφος και τη Μητέρα του. Βρίσκονται μέσα σε σκοτεινό σπήλαιο που συμβολίζει το σκοτάδι που βρίσκονταν ο κόσμος πριν τη γέννηση του Χριστού. Μέσα σε πέτρινη φάτνη βρίσκεται σπαργανωμένο το θείο Βρέφος και πάνω του πέφτει η ακτίνα του άστρου. Είναι ένας πολύ όμορφος τρόπος να μας δείξει ο αγιογράφος ότι αυτό το βρέφος είναι ο Υιός του Θεού που το φως του τον συνοδεύει. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και άνθρωπος που γεννήθηκε όπως όλα τα μωράκια στον κόσμο και γι' αυτό εικονίζεται με τα σπάργανά του. Η Παναγία βρίσκεται γονατιστή δίπλα του να το προσκυνά. Ζωγραφίζεται μεγαλύτερη από τα υπόλοιπα πρόσωπα της παράστασης. Είναι το πρόσωπο που τιμούμε ιδιαίτερα, γιατί με τη συγκατάθεσή της γεννήθηκε ο Χριστός. Μέσα στο σπήλαιο και πίσω από τη φάτνη, ζωγραφίζονται ένα βόδι κι ένα γαϊδουράκι, που συμβολίζουν τους ανθρώπους της Παλαιάς Διαθήκης που περίμεναν και αναγνώρισαν τον Ιησού ως Μεσσία. |
Η Γέννηση του Χριστού
Θεοφάνης ο Κρητικός, 16ος αι., Ι. Μονή Σταυρονικήτα, Άγιο Όρος |
Γύρω από αυτή την κεντρική σκηνή, εικονίζονται διάφορα επεισόδια έτσι όπως περιγράφονται στα ευαγγέλια.
Στο επάνω αριστερό μέρος της εικόνας, άγγελοι κοιτάζουν το αστέρι και δοξολογούν, ενώ ένας άλλος άγγελος δίνει το χαρμόσυνο μήνυμα σε έναν βοσκό που ακούει εκστατικός. Λίγο πιο κάτω, ένα μικρός βοσκός παίζει, γεμάτος χαρά, τη φλογέρα του.
Δίπλα στο σπήλαιο, εικονίζονται έφιπποι οι τρεις Μάγοι να έρχονται οδηγημένοι από το φως του αστεριού. Οι Μάγοι, με διαφορετικά ρούχα και διαφορετικές ηλικίες -νέος, μεσήλικας και γέροντας- φανερώνουν ότι άνθρωποι διαφορετικοί, από ποικίλες χώρες, λαούς και θρησκείες θα υποδεχτούν τον Χριστό.
Ο Ιωσήφ δεν είναι δίπλα στην Παναγία, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά στην άκρη της εικόνας. Ο ζωγράφος θέλει να τονίσει ότι δεν είναι ο πατέρας, αλλά μόνον ο προστάτης της Αγίας Οικογένειας. Κάθεται σκεφτικός και προβληματισμένος, ενώ δίπλα του είναι ένας μαυροντυμένος γέρος που κάτι του λέει. Είναι οι αμφιβολίες για τη Μαρία, ένα γεγονός που συνέβη καιρό πριν, μετά τον Ευαγγελισμό.
Στο άλλο κάτω άκρο της εικόνας, εικονίζονται δύο γυναίκες που ετοιμάζουν το πρώτο λουτρό του βρέφους. Η μία ρίχνει νερό σε μια μεγάλη λεκάνη κι η άλλη κρατάει το παιδί και δοκιμάζει με το χέρι της τη θερμοκρασία του νερού. Είναι μια σκηνή που δεν αναφέρεται στο Ευαγγέλιο, αλλά χρησιμοποιείται από τον αγιογράφο για να δείξει ότι ο Θεός που έγινε άνθρωπος συμμετέχει σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής.
Στο επάνω αριστερό μέρος της εικόνας, άγγελοι κοιτάζουν το αστέρι και δοξολογούν, ενώ ένας άλλος άγγελος δίνει το χαρμόσυνο μήνυμα σε έναν βοσκό που ακούει εκστατικός. Λίγο πιο κάτω, ένα μικρός βοσκός παίζει, γεμάτος χαρά, τη φλογέρα του.
Δίπλα στο σπήλαιο, εικονίζονται έφιπποι οι τρεις Μάγοι να έρχονται οδηγημένοι από το φως του αστεριού. Οι Μάγοι, με διαφορετικά ρούχα και διαφορετικές ηλικίες -νέος, μεσήλικας και γέροντας- φανερώνουν ότι άνθρωποι διαφορετικοί, από ποικίλες χώρες, λαούς και θρησκείες θα υποδεχτούν τον Χριστό.
Ο Ιωσήφ δεν είναι δίπλα στην Παναγία, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά στην άκρη της εικόνας. Ο ζωγράφος θέλει να τονίσει ότι δεν είναι ο πατέρας, αλλά μόνον ο προστάτης της Αγίας Οικογένειας. Κάθεται σκεφτικός και προβληματισμένος, ενώ δίπλα του είναι ένας μαυροντυμένος γέρος που κάτι του λέει. Είναι οι αμφιβολίες για τη Μαρία, ένα γεγονός που συνέβη καιρό πριν, μετά τον Ευαγγελισμό.
Στο άλλο κάτω άκρο της εικόνας, εικονίζονται δύο γυναίκες που ετοιμάζουν το πρώτο λουτρό του βρέφους. Η μία ρίχνει νερό σε μια μεγάλη λεκάνη κι η άλλη κρατάει το παιδί και δοκιμάζει με το χέρι της τη θερμοκρασία του νερού. Είναι μια σκηνή που δεν αναφέρεται στο Ευαγγέλιο, αλλά χρησιμοποιείται από τον αγιογράφο για να δείξει ότι ο Θεός που έγινε άνθρωπος συμμετέχει σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής.
ΙΙΙ. Η γιορτή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς
Στις 25 Δεκεμβρίου, που η Εκκλησία γιορτάζει τα Χριστούγεννα, ψάλλεται το τροπάριο:
|
Η Γέννησίς Σου, Χριστέ ο Θεός ημών,
ανέτειλε τω κόσμω το φως το της γνώσεως. Έν αυτή γαρ οι τοις άστροις λατρεύοντες, υπό αστέρος εδιδάσκοντο. Σε προσκυνείν, τον Ήλιον της Δικαιοσύνης, και Σε γιγνώσκειν, εξ ύψους Ανατολήν, Κύριε, Δόξα Σοι! |
Η Γέννησή Σου, Χριστέ ο Θεός μας,
έκανε να ανατείλει στον κόσμο το φως της αληθινής γνώσης. Γιατί σ’ αυτή τη Γέννησή Σου εκείνοι που ως τώρα λατρεύανε τα αστέρια διδάχτηκαν από το αστέρι που τους οδήγησε ως τη φάτνη. Να προσκυνούν μονάχα Εσένα, που είσαι ο Ήλιος της Δικαιοσύνης και να Σε αναγνωρίσουν σαν ανατολή που χαράζει από ψηλά. Κύριε, ας είσαι δοξασμένος! |
Τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα
Τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα ο τόπος γεμίζει μελωδίες γιορτινές και οι δρόμοι και οι πλατείες φωτίζονται και πλημμυρίζουν από κόσμο. Οι οικογένειες και οι παρέες μεγαλώνουν. Από τις κουζίνες των σπιτιών ξεχύνονται λογιών λογιών αρώματα, στολισμένα καραβάκια και χριστουγεννιάτικα δέντρα καμαρώνουν στα σπίτια και στις βιτρίνες των μαγαζιών, παραμύθια και ιστορίες για καλικάντζαρους λέγονται δίπλα στο αναμμένο τζάκι, δώρα, παιχνίδια και ευχές δίνουν αυτές τις ημέρες το δικό τους ξεχωριστό χρώμα σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας.
Κάθε περιοχή έχει τα δικά της έθιμα από τα παλιά χρόνια έως σήμερα. Τα κάλαντα των παιδιών, το χριστουγεννιάτικο δέντρο ή το στολισμένο φανάρι, τα φαναράκια της νύχτας, τα παιχνίδια και τα γλυκά είναι παραδόσεις που διαφέρουν από τόπο σε τόπο.
Νωρίς το πρωί της παραμονής, τα παιδιά βγαίνουν στους δρόμους και λένε τα κάλαντα: «Καλήν ημέραν άρχοντες, κι αν είναι ορισμός σας, Χριστού τη Θεία Γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας…».
Κάθε περιοχή έχει τα δικά της έθιμα από τα παλιά χρόνια έως σήμερα. Τα κάλαντα των παιδιών, το χριστουγεννιάτικο δέντρο ή το στολισμένο φανάρι, τα φαναράκια της νύχτας, τα παιχνίδια και τα γλυκά είναι παραδόσεις που διαφέρουν από τόπο σε τόπο.
Νωρίς το πρωί της παραμονής, τα παιδιά βγαίνουν στους δρόμους και λένε τα κάλαντα: «Καλήν ημέραν άρχοντες, κι αν είναι ορισμός σας, Χριστού τη Θεία Γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας…».
Χριστουγεννιάτικα κάλαντα
|
Καλήν εσπέραν άρχοντες
κι αν είναι ορισμός σας Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ΄ αρχοντικό σας. Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη οι ουρανοί αγάλλονται χαίρει η φύσις όλη. Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων ο βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων. Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι το «Δόξα εν υψίστοις» και τούτο Άξιον εστί η των ποιμένων πίστις. Εκ της Περσίας έρχονται τρεις Μάγοι με τα δώρα άστρο λαμπρό τους οδηγεί χωρίς να λείψει ώρα. |
Κάλαντα, πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα (1872, ιδιωτική συλλογή)
|
Γλυκά των Χριστουγέννων
Τα παραδοσιακά γλυκά της γιορτής είναι τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες και οι δίπλες. Παραδοσιακά επίσης οι νοικοκυρές έπλαθαν το χριστόψωμο που γίνεται με ειδική μαγιά φτιαγμένη με ξερό βασιλικό και το ζύμωμά του είναι μια ιεροτελεστία με πολλή υπομονή. Στη διάρκεια του ζυμώματος η νοικοκυρά λέει: «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει». Το χριστόψωμο είναι το ψωμί για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Ο νοικοκύρης το κόβει αφού πρώτα το σταυρώσει και το μοιράζει σε όλη του την οικογένεια μα και σε όλους τους καλεσμένους.
Το έθιμο του αναμμένου πουρναριού στην Ήπειρο
Όποιος πάει στο σπίτι του γείτονα, για να πει τα «χρόνια πολλά», μα και τα παντρεμένα παιδιά που θα πάνε στο πατρικό τους, κρατούν ένα κλαδί δέντρου που καίει τρίζοντας. Έτσι αναμμένο το πηγαίνουν και γεμίζουν φωτιές και κρότους τα σκοτεινά δρομάκια του χωριού. Σε άλλα χωριά, δεν κρατούν ολόκληρο το κλαδί του δέντρου, αλλά μια χούφτα δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα, που τα πετούν στο τζάκι μόλις μπούνε στο σπίτι. Όταν φύλλα τα ξερά πιάσουν φωτιά κι αρχίσουν να τρίζουν και να πετάνε σπίθες, εύχονται: «Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαμπρούς!»
Το «τάισμα» της βρύσης στη Θεσσαλία
Τα μεσάνυχτα ή κοντά στο χάραμα των Χριστουγέννων, οι κοπέλες πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση για «να κλέψουν το άκραντο νερό», δηλαδή το αμίλητο, γιατί σε όλη τη διαδρομή δεν μιλούν καθόλου. Μόλις φτάσουν, αλείφουν τη βρύση με βούτυρο και μέλι, και βάζουν ένα κλαδί ελιάς με την ευχή: «όπως τρέχει το νερό σ’ βρυσούλα μ’, έτσ’ να τρέχ’ και το βιο μ’», δηλαδή: όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η ευημερία στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και η ζωή του να είναι γλυκιά σαν μέλι.
Από την ελληνική ποίηση
|
Τέλλος Άγρας, Είδα χτες το βράδυ στ' όνειρό μου
Είδα χτες το βράδυ στ' όνειρό μου,
τον γεννημένο μας Χριστό, τα βόδια επάνω του εφυσούσαν, όλο το χνώτο τους ζεστό. Το μέτωπό του ήταν σαν ήλιος, και μέσα η φάτνη η φτωχική, άστραφτε πιο καλά από μέρα, με κάποια λάμψη μαγική. Στα πόδια του έσκυβαν οι Μάγοι, κι έμοιαζε τ' άστρο από ψηλά, πως θα καθίσει σαν κορώνα, στης Παναγίτσας τα μαλλιά. Βοσκοί πολλοί και βοσκοπούλες, τον προσκυνούσαν ταπεινά, ξανθόμαλλοι άγγελοι εστεκόνταν, κι έψελναν γύρω του «ωσαννά». Μα κι από αγγέλους κι από μάγους, δεν ζήλεψα άλλο πιο πολύ, όσο της Μάνας Του το στόμα, και το ζεστό - ζεστό φιλί. |
Πρωτοχρονιάτικα έθιμα και παραδόσεις
Όπως τα Χριστούγεννα έτσι και την Πρωτοχρονιά όλοι είναι χαρούμενοι και προετοιμάζονται για την πρώτη μέρα του νέου χρόνου με γιορτινές μελωδίες, πεντανόστιμα γλυκά, παραμύθια και ιστορίες, δώρα και ευχές για ένα χρόνο γεμάτο υγεία, χαρά και αγάπη.
Το σπάσιμο του ροδιού
Το ρόδι είναι σύμβολο αφθονίας, γονιμότητας και καλής τύχης. Σύμφωνα με την παράδοση όλη η οικογένεια πηγαίνει πρωί πρωί στην εκκλησία και ο πατέρας έχει στην τσέπη του ένα ρόδι. Μόλις επιστρέψουν στο σπίτι, μπαίνει πρώτος στο σπίτι για να κάνει ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι. Μόλις μπει με το δεξί, ρίχνει με δύναμη το ρόδι στο πάτωμα έτσι ώστε να σπάσει και να πεταχτούν οι σπόροι του παντού και εύχεται «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».
Οι κολόνιες στην Κεφαλονιά
Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς οι κάτοικοι του νησιού μα και οι επισκέπτες κατεβαίνουν στους δρόμους του νησιού με μπουκάλια με κολόνιες στα χέρια, ραίνουν ο ένας τον άλλον και τραγουδούν «Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς». Τέλος ανταλλάσσουν και την τελευταία ευχή του χρόνου που είναι «Καλή Αποκοπή», δηλαδή με το καλό να αποχωριστούμε τον παλιό χρόνο. Την πρώτη μέρα του νέου έτους η μπάντα του δήμου περνάει από όλα τα σπίτια και τραγουδάει καντάδες και κάλαντα.
Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα
|
Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά
ψηλή μου δεντρολιβανιά κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά με τ' άγιο θρόνος. Αρχή που βγήκε ο Χριστός άγιος και πνευματικός, στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει. Άγιος Βασίλης έρχεται, και δεν μας καταδέχεται, από την Καισαρεία, συ' σαι αρχόντισσα κυρία. |
Βαστά εικόνα και χαρτί
ζαχαροκάρνο, ζυμωτή χαρτί και καλαμάρι δες και με δες και με το παλικάρι. Το καλαμάρι έγραφε, τη μοίρα του την έλεγε και το χαρτί και το χαρτί ομίλει Άγιε μου, άγιε μου καλέ Βασίλη. |
|
Κάλαντα Ζακύνθου
|
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος,
υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος, υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος. Να ζήσει ο κύρης ο καλός να ζήσει κι η κυρά του, όλα του κόσμου τ' αγαθά να έχει η φαμελιά του, όλα του κόσμου τ' αγαθά να έχει η φαμελιά του. Να ζήσει τ' αρχοντόπουλο που 'χει καρδιά μεγάλη, σ' εμάς και την παρέα μας ένα φλουρί να βάλει, σ' εμάς και την παρέα μας ένα φλουρί να βάλει. |
|
Η ιστορία της βασιλόπιτας
Μια φορά κι ένα καιρό στη μακρινή Καισάρεια της Καππαδοκίας ζούσε ο Μέγας Βασίλειος, ένας επίσκοπος που αγαπούσε και βοηθούσε τους συνανθρώπους του. Ζούσαν ειρηνικά, όταν μια μέρα έφτασε στην πόλη ένας βάρβαρος στρατηγός και ζήτησε να του δώσουν όλο το χρυσάφι της Καισάρειας, αλλιώς θα κατέστρεφε την πόλη. Ο Μέγας Βασίλειος προσευχήθηκε όλη τη νύχτα στον Θεό για να σωθεί η πόλη.
Όταν ξημέρωσε, ο στρατηγός περικύκλωσε με τον στρατό του την Καισάρεια. Ύστερα μπήκε με την ακολουθία του στην πόλη και ζήτησε από τον Μέγα Βασίλειο το χρυσάφι. Ο Βασίλειος αποκρίθηκε ότι οι κάτοικοι της πόλης του ήταν φτωχοί και δεν είχαν τίποτε άλλο πέρα από πείνα και φτώχεια. Σαν άκουσε αυτά τα λόγια ο στρατηγός, θύμωσε πολύ και είπε πως θα εξορίσει τον Βασίλειο μακριά από την πατρίδα του ή θα τον θανατώσει.
Οι χριστιανοί της Καισάρειας που αγαπούσαν πολύ τον επίσκοπό τους θέλησαν να τον βοηθήσουν. Έτσι μάζεψαν όσα χρυσαφικά είχαν και του τα πρόσφεραν για να τα δώσει στον στρατηγό και έτσι να σωθούν όλοι. Μα ο στρατηγός διέταξε τον στρατό του να επιτεθεί στον φτωχό λαό της πόλης.
Ο Μέγας Βασίλειος, αφού προσευχήθηκε στον Θεό, έδωσε στον στρατηγό ό,τι χρυσαφικά είχε μαζέψει μέσα σε ένα σεντούκι. Μόλις όμως ο στρατηγός ακούμπησε τα χέρια του πάνω στα χρυσαφικά μια λάμψη φώτισε τον χώρο και αμέσως μετά ένας λαμπρός καβαλάρης όρμησε με τον στρατό του πάνω στον στρατηγό και τους στρατιώτες του και τους αφάνισε. Ήταν ο Άγιος Μερκούριος.
Έτσι σώθηκε η πόλη της Καισάρειας, μα ο Μέγας Βασίλειος βρέθηκε σε δύσκολη θέση! Θέλησε να μοιράσει τα χρυσαφικά στους κατοίκους της πόλης και να πάρει ο καθένας ό,τι ήταν δικό του. Αυτό ήταν αδύνατον! Προσευχήθηκε λοιπόν ο Μέγας Βασίλειος να τον φωτίσει ο Θεός τι να κάνει.
Την άλλη μέρα φώναξε τους διακόνους και έδωσε εντολή να ζυμώσουν μικρές πίτες και σε κάθε μία θα έβαζαν και λίγα χρυσαφικά. Σαν ετοιμάστηκαν, τις μοίρασε σαν ευλογία σε όλους τους κατοίκους της Καισάρειας. Η έκπληξή τους δεν περιγράφεται, όταν κάθε οικογένεια έβρισκε μέσα στην μικροσκοπική πίτα τα χρυσαφικά της. Ήταν γι’ αυτούς μια ξεχωριστή πίτα. Ήταν η βασιλόπιτα, που χάριζε χαρά και ευλογία. Από τότε φτιάχνουν σε κάθε σπίτι και μια βασιλόπιτα με το φλουρί μέσα, την πρώτη μέρα του χρόνου, τη μέρα του Αγίου Βασιλείου.
Όταν ξημέρωσε, ο στρατηγός περικύκλωσε με τον στρατό του την Καισάρεια. Ύστερα μπήκε με την ακολουθία του στην πόλη και ζήτησε από τον Μέγα Βασίλειο το χρυσάφι. Ο Βασίλειος αποκρίθηκε ότι οι κάτοικοι της πόλης του ήταν φτωχοί και δεν είχαν τίποτε άλλο πέρα από πείνα και φτώχεια. Σαν άκουσε αυτά τα λόγια ο στρατηγός, θύμωσε πολύ και είπε πως θα εξορίσει τον Βασίλειο μακριά από την πατρίδα του ή θα τον θανατώσει.
Οι χριστιανοί της Καισάρειας που αγαπούσαν πολύ τον επίσκοπό τους θέλησαν να τον βοηθήσουν. Έτσι μάζεψαν όσα χρυσαφικά είχαν και του τα πρόσφεραν για να τα δώσει στον στρατηγό και έτσι να σωθούν όλοι. Μα ο στρατηγός διέταξε τον στρατό του να επιτεθεί στον φτωχό λαό της πόλης.
Ο Μέγας Βασίλειος, αφού προσευχήθηκε στον Θεό, έδωσε στον στρατηγό ό,τι χρυσαφικά είχε μαζέψει μέσα σε ένα σεντούκι. Μόλις όμως ο στρατηγός ακούμπησε τα χέρια του πάνω στα χρυσαφικά μια λάμψη φώτισε τον χώρο και αμέσως μετά ένας λαμπρός καβαλάρης όρμησε με τον στρατό του πάνω στον στρατηγό και τους στρατιώτες του και τους αφάνισε. Ήταν ο Άγιος Μερκούριος.
Έτσι σώθηκε η πόλη της Καισάρειας, μα ο Μέγας Βασίλειος βρέθηκε σε δύσκολη θέση! Θέλησε να μοιράσει τα χρυσαφικά στους κατοίκους της πόλης και να πάρει ο καθένας ό,τι ήταν δικό του. Αυτό ήταν αδύνατον! Προσευχήθηκε λοιπόν ο Μέγας Βασίλειος να τον φωτίσει ο Θεός τι να κάνει.
Την άλλη μέρα φώναξε τους διακόνους και έδωσε εντολή να ζυμώσουν μικρές πίτες και σε κάθε μία θα έβαζαν και λίγα χρυσαφικά. Σαν ετοιμάστηκαν, τις μοίρασε σαν ευλογία σε όλους τους κατοίκους της Καισάρειας. Η έκπληξή τους δεν περιγράφεται, όταν κάθε οικογένεια έβρισκε μέσα στην μικροσκοπική πίτα τα χρυσαφικά της. Ήταν γι’ αυτούς μια ξεχωριστή πίτα. Ήταν η βασιλόπιτα, που χάριζε χαρά και ευλογία. Από τότε φτιάχνουν σε κάθε σπίτι και μια βασιλόπιτα με το φλουρί μέσα, την πρώτη μέρα του χρόνου, τη μέρα του Αγίου Βασιλείου.
ΙV. Η Γέννηση του Χριστού στο Κοράνι
Το Κοράνι δέχεται ότι ο Ιησούς γεννήθηκε «εκ Μαρίας της Παρθένου». Δίνει, μάλιστα, εξαιρετικά τιμητική θέση στην Παναγία και μιλάει πολλές φορές γι’ αυτήν με πολύ μεγάλη ευλάβεια. Την ονομάζει Μαριάμ και τη χαρακτηρίζει «άσπιλη παρθένο», «ενάρετη μητέρα του Ιησού», «αγνή από κάθε κηλίδα ανάμεσα σε όλες τις γυναίκες».
Ο Ιησούς, κατά το Κοράνιο γεννιέται ως Προφήτης και είναι από βρέφος ώριμος (τέλειος, έτοιμος θα λέγαμε) Απεσταλμένος του Θεού. Ήδη από το βρεφικό του ήδη κρεβατάκι παρουσιάζεται να κατέχει σοφία, να μιλάει και να αναγγέλλει το έργο του, καθώς και να βεβαιώνει την αγνότητα της μητέρας του.
Δεν θεωρείται, φυσικά, ότι είναι ο Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού, ο Σωτήρας του κόσμου που σταυρώθηκε και αναστήθηκε και αναλήφθηκε στους ουρανούς. Όμως, ένα κορανικό εδάφιο συνοψίζει την τιμή που απονέμεται στον Ιησού με την παρατήρηση ότι ο Θεός κατέστησε αυτόν μαζί με τη μητέρα του «σημείον του σύμπαντος κόσμου» (Σούρα 21/Οι Προφήτες, 91).
Στο Κεφάλαιο 19, που ονομάζεται Σούρα Μαριάμ, αναφέρονται τα παρακάτω:
33. (Φέρεται να μιλά το βρέφος Ιησούς) Ειρήνη θα με συνοδεύει και κατά τη γέννησή μου και κατά τον θάνατο και κατά την ανάστασή μου»
34. Αυτός ήταν ο Ιησούς, ο γιος της Μαρίας, ο οποίος στάλθηκε για να διδάξει την αλήθεια και για τον οποίο γεννήθηκαν αμφιβολίες.
Ο Ιησούς, κατά το Κοράνιο γεννιέται ως Προφήτης και είναι από βρέφος ώριμος (τέλειος, έτοιμος θα λέγαμε) Απεσταλμένος του Θεού. Ήδη από το βρεφικό του ήδη κρεβατάκι παρουσιάζεται να κατέχει σοφία, να μιλάει και να αναγγέλλει το έργο του, καθώς και να βεβαιώνει την αγνότητα της μητέρας του.
Δεν θεωρείται, φυσικά, ότι είναι ο Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού, ο Σωτήρας του κόσμου που σταυρώθηκε και αναστήθηκε και αναλήφθηκε στους ουρανούς. Όμως, ένα κορανικό εδάφιο συνοψίζει την τιμή που απονέμεται στον Ιησού με την παρατήρηση ότι ο Θεός κατέστησε αυτόν μαζί με τη μητέρα του «σημείον του σύμπαντος κόσμου» (Σούρα 21/Οι Προφήτες, 91).
Στο Κεφάλαιο 19, που ονομάζεται Σούρα Μαριάμ, αναφέρονται τα παρακάτω:
33. (Φέρεται να μιλά το βρέφος Ιησούς) Ειρήνη θα με συνοδεύει και κατά τη γέννησή μου και κατά τον θάνατο και κατά την ανάστασή μου»
34. Αυτός ήταν ο Ιησούς, ο γιος της Μαρίας, ο οποίος στάλθηκε για να διδάξει την αλήθεια και για τον οποίο γεννήθηκαν αμφιβολίες.
Ενδεικτικό υποστηρικτικό υλικό ενότητας
