ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Κυριακή: Μια σημαντική ημέρα της εβδομάδας
Ι. Μια διαφορετική ημέρα
Μέρα αργίας ή μέρα γιορτής;
Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, μια μέρα είναι αφιερωμένη στον Θεό:
«Και είδε ο Θεός όλα όσα δημιούργησε κι ευχαριστήθηκε. Ήταν όλα πάρα πολύ καλά. Μετά ο Θεός ξεκουράστηκε. Κι ευλόγησε τη μέρα την εβδόμη, όταν πια όλα τα είχε τελειώσει, και την ξεχώρισε για να την τιμούν όλοι οι άνθρωποι. Να ξεκουράζονται και να δοξάζουν τον Θεό για όλα τα ωραία έργα του» (Γεν 1, 31. 2,3). Για τους χριστιανούς, ο άνθρωπος καλείται από τον Θεό να αγιάσει και αυτός «την έβδομη μέρα» και να συμμετάσχει στη χαρά για τη δημιουργία.
Η ονομασία Κυριακή χρησιμοποιήθηκε κατά τους πρώτους αιώνες μ.Χ. προκειμένου να αντικαταστήσει την ημέρα που αρχικά ονομαζόταν «μία των Σαββάτων» Ο Μ. Κωνσταντίνος καθιέρωσε επίσημα, από άποψη κρατική, την «ημέρα του ήλιου» και την έκανε γενικά υποχρεωτική ημέρα ανάπαυσης
«Και είδε ο Θεός όλα όσα δημιούργησε κι ευχαριστήθηκε. Ήταν όλα πάρα πολύ καλά. Μετά ο Θεός ξεκουράστηκε. Κι ευλόγησε τη μέρα την εβδόμη, όταν πια όλα τα είχε τελειώσει, και την ξεχώρισε για να την τιμούν όλοι οι άνθρωποι. Να ξεκουράζονται και να δοξάζουν τον Θεό για όλα τα ωραία έργα του» (Γεν 1, 31. 2,3). Για τους χριστιανούς, ο άνθρωπος καλείται από τον Θεό να αγιάσει και αυτός «την έβδομη μέρα» και να συμμετάσχει στη χαρά για τη δημιουργία.
Η ονομασία Κυριακή χρησιμοποιήθηκε κατά τους πρώτους αιώνες μ.Χ. προκειμένου να αντικαταστήσει την ημέρα που αρχικά ονομαζόταν «μία των Σαββάτων» Ο Μ. Κωνσταντίνος καθιέρωσε επίσημα, από άποψη κρατική, την «ημέρα του ήλιου» και την έκανε γενικά υποχρεωτική ημέρα ανάπαυσης
ΙΙ. Η Κυριακή των Χριστιανών
Η Θεία Λειτουργία στην εκκλησία
Η κυριακάτικη πρόσκληση
Την Κυριακή, σε κάθε πόλη και χωριό της Ελλάδας, οι καμπάνες που χτυπούν προσκαλούν τους χριστιανούς στη Θεία Λειτουργία. Η ετοιμασία αρχίζει από το σπίτι. Όλοι πλυμένοι, καθαροί, με τα καλά τους ρούχα. Πριν τη Θεία Λειτουργία δεν τρώνε, ιδιαίτερα όσοι πρόκειται να κοινωνήσουν.
Η εκκλησία ολόφωτη περιμένει τους χριστιανούς, με τη μυρωδιά του λιβανιού και τις μελωδίες των ύμνων. Ανάβουν το κερί τους, προσκυνούν τις εικόνες και ύστερα στέκονται πλάι πλάι σιωπηλοί, συμμετέχοντας με προσοχή.
Όταν η Θεία Λειτουργία τελειώσει, ο ιερέας μοιράζει στους πιστούς το αντίδωρο.
Η εκκλησία ολόφωτη περιμένει τους χριστιανούς, με τη μυρωδιά του λιβανιού και τις μελωδίες των ύμνων. Ανάβουν το κερί τους, προσκυνούν τις εικόνες και ύστερα στέκονται πλάι πλάι σιωπηλοί, συμμετέχοντας με προσοχή.
Όταν η Θεία Λειτουργία τελειώσει, ο ιερέας μοιράζει στους πιστούς το αντίδωρο.
Η Θεία Λειτουργία μέσα στον ναό
Αυτή γίνεται μέσα στον ναό της κάθε ενορίας. Η Θεία Λειτουργία λέγεται και Θεία Ευχαριστία. Την ώρα της Θείας Λειτουργίας επαναλαμβάνεται η ζωή του Χριστού. Η Θεία Λειτουργία αρχίζει όταν ο ιερέας από την Ωραία Πύλη, λέει με δυνατή φωνή: «Ευλογημένη η βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Αφού ζητήσουν την ειρήνη για όλο τον κόσμο, συνεχίζεται με ύμνους και ψαλμούς.
Έπειτα γίνεται η Μικρή Είσοδος, που συμβολίζει την είσοδο του Χριστού στον κόσμο των ανθρώπων. Λέγεται «Μικρή», για να ξεχωρίζει από τη Μεγάλη Είσοδο, που γίνεται μετά την ανάγνωση του Ευαγγελίου και συμβολίζει την πορεία του Χριστού προς τον Γολγοθά.
Η Μικρή Είσοδος είναι μια λιτανεία. Ο ιερέας κρατάει ψηλά το Ευαγγέλιο και μπροστά του πηγαίνει ένα παπαδάκι που συμβολίζει τον Ιωάννη τον Βαπτιστή που άνοιξε τον δρόμο για τον ερχομό του Χριστού στη γη. Όταν η λιτανεία φτάσει κοντά στο ιερό Βήμα, ο ιερέας σηκώνει ψηλά το Ευαγγέλιο και λέει δυνατά: «Σοφία. Πρόσχωμεν», που θα πει: «Ας προσέξουμε γιατί αυτά που θα ακούσουμε είναι σοφά λόγια».
Αφού ο ψάλτης διαβάσει το αποστολικό ανάγνωσμα, βγαίνει ο ιερέας στην Ωραία Πύλη και λέει δυνατά ώστε να το ακούσουν όλοι: «Σοφία. Ορθοί. Ακούσωμεν του Αγίου Ευαγγελίου. Ειρήνη πάσι». Δηλαδή: «Το Ευαγγέλιο είναι η σοφία. Ας σηκωθούμε όρθιοι να το ακούσουμε, κι ας είναι ειρηνική η καρδιά μας».
Μετά γίνεται η Μεγάλη Είσοδος και πάλι με λιτανεία. Οι ιερείς κρατούν στα χέρια τους τα δώρα, δηλαδή το κρασί και το πρόσφορο που θα αγιαστούν, και είναι η προσφορά όλης της Εκκλησίας και όλου του λαού. Όλοι ψάλλουν τον Χερουβικό ύμνο. Και μετά, πάλι όλοι μαζί, ψάλτες και λαός, λένε το «Πιστεύω».
Στη συνέχεια, ο ιερέας λέει «Λάβετε, φάγετε. Τούτο μου εστί το σώμα …», δηλαδή: «Πάρτε αυτό το ψωμί και φάτε το. Δεν είναι πια ψωμί, αλλά το σώμα μου που θυσιάστηκε για σας για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες σας». Και πάλι λέει ο ιερέας: «Πίετε εξ αυτού πάντες. Τούτο εστί το αίμα μου …», δηλαδή: «Όλοι απ’ αυτό να πιείτε γιατί δεν είναι πια κρασί. Είναι το αίμα μου που χύνεται για χάρη σας, για να συγχωρεθείτε».
«Τα σα εκ των σων σοι προσφέρομεν κατά πάντα και διά πάντα», δηλαδή: «σου προσφέρουμε τα δώρα αυτά που η αγάπη σου μας πρόσφερε». Όλοι μαζί οι πιστοί λένε το «Πάτερ ημών».
Μέσα στο Ιερό, ο ιερέας ενώνει στο Άγιο Ποτήριο το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Βγαίνει λέγοντας: «Μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε», δηλαδή: «Ελάτε να μεταλάβετε. Μα προσοχή! Με φόβο στον Θεό, πίστη και αγάπη». Έπειτα ο ιερέας δίνει τη Θεία Κοινωνία.
Έπειτα γίνεται η Μικρή Είσοδος, που συμβολίζει την είσοδο του Χριστού στον κόσμο των ανθρώπων. Λέγεται «Μικρή», για να ξεχωρίζει από τη Μεγάλη Είσοδο, που γίνεται μετά την ανάγνωση του Ευαγγελίου και συμβολίζει την πορεία του Χριστού προς τον Γολγοθά.
Η Μικρή Είσοδος είναι μια λιτανεία. Ο ιερέας κρατάει ψηλά το Ευαγγέλιο και μπροστά του πηγαίνει ένα παπαδάκι που συμβολίζει τον Ιωάννη τον Βαπτιστή που άνοιξε τον δρόμο για τον ερχομό του Χριστού στη γη. Όταν η λιτανεία φτάσει κοντά στο ιερό Βήμα, ο ιερέας σηκώνει ψηλά το Ευαγγέλιο και λέει δυνατά: «Σοφία. Πρόσχωμεν», που θα πει: «Ας προσέξουμε γιατί αυτά που θα ακούσουμε είναι σοφά λόγια».
Αφού ο ψάλτης διαβάσει το αποστολικό ανάγνωσμα, βγαίνει ο ιερέας στην Ωραία Πύλη και λέει δυνατά ώστε να το ακούσουν όλοι: «Σοφία. Ορθοί. Ακούσωμεν του Αγίου Ευαγγελίου. Ειρήνη πάσι». Δηλαδή: «Το Ευαγγέλιο είναι η σοφία. Ας σηκωθούμε όρθιοι να το ακούσουμε, κι ας είναι ειρηνική η καρδιά μας».
Μετά γίνεται η Μεγάλη Είσοδος και πάλι με λιτανεία. Οι ιερείς κρατούν στα χέρια τους τα δώρα, δηλαδή το κρασί και το πρόσφορο που θα αγιαστούν, και είναι η προσφορά όλης της Εκκλησίας και όλου του λαού. Όλοι ψάλλουν τον Χερουβικό ύμνο. Και μετά, πάλι όλοι μαζί, ψάλτες και λαός, λένε το «Πιστεύω».
Στη συνέχεια, ο ιερέας λέει «Λάβετε, φάγετε. Τούτο μου εστί το σώμα …», δηλαδή: «Πάρτε αυτό το ψωμί και φάτε το. Δεν είναι πια ψωμί, αλλά το σώμα μου που θυσιάστηκε για σας για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες σας». Και πάλι λέει ο ιερέας: «Πίετε εξ αυτού πάντες. Τούτο εστί το αίμα μου …», δηλαδή: «Όλοι απ’ αυτό να πιείτε γιατί δεν είναι πια κρασί. Είναι το αίμα μου που χύνεται για χάρη σας, για να συγχωρεθείτε».
«Τα σα εκ των σων σοι προσφέρομεν κατά πάντα και διά πάντα», δηλαδή: «σου προσφέρουμε τα δώρα αυτά που η αγάπη σου μας πρόσφερε». Όλοι μαζί οι πιστοί λένε το «Πάτερ ημών».
Μέσα στο Ιερό, ο ιερέας ενώνει στο Άγιο Ποτήριο το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Βγαίνει λέγοντας: «Μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε», δηλαδή: «Ελάτε να μεταλάβετε. Μα προσοχή! Με φόβο στον Θεό, πίστη και αγάπη». Έπειτα ο ιερέας δίνει τη Θεία Κοινωνία.
Από την ελληνική ποίησηΓιάννης Αργύρης,
Πάει κι αυτή η Κυριακή Πάει κι αυτή η Κυριακή και η χαρά μας πάει, ήτανε τόσο βιαστική όπως και κάθε Κυριακή, που πριν τη ζήσουμε περνάει Πάει κι αυτή η Κυριακή κι ας καρτερούμε μια άλλη που να ‘ναι ολόκληρη ζωή, που να ‘ναι απέραντη γιορτή, μια Κυριακή τόσο μεγάλη. Πάει κι αυτή η Κυριακή κι ας καρτερούμε μια άλλη. |
ΙΙΙ. Το Σάββατο των Εβραίων
Τι σημαίνει Σάββατο
Σαμπάτ είναι η ονομασία της έβδομης ημέρας της εβδομάδας και η λέξη σημαίνει «διακόπτω την εργασία». Το Σάββατο για τους Εβραίους είναι μέρα ανάπαυσης και εξαγνισμού. Έτσι λοιπόν, για να τηρήσει κανείς το Σαμπάτ πρέπει να απέχει από κάθε εργασία και δραστηριότητα. Αλλά και να επισκεφθεί στη Συναγωγή.
Η Συναγωγή
Συναγωγή ονομάζεται ο χώρος, το κτήριο, όπου συγκεντρώνονται (συνάζονται) οι Εβραίοι για να επιτελέσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Στον τοίχο που βρίσκεται στο βάθος του κτηρίου βρίσκεται τοποθετημένη η Ιερή Κιβωτός. Εκεί τοποθετούνται οι «κύλινδροι του Νόμου». Μπροστά της, κρεμασμένη από την οροφή, βρίσκεται μια λυχνία, που παραμένει διαρκώς αναμμένη.
Η Τορά
Τορά, αρχικά, ήταν η ονομασία των πέντε πρώτων τευχών (Πεντατεύχου) της Βίβλου. Αργότερα, με τη λέξη Τορά συνήθισαν οι Εβραίοι να αναφέρονται στο σύνολο των βιβλίων της Βίβλου, που κατά τους ίδιους αποτελείται μόνο από τα είκοσι τέσσερα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Σήμερα, η Τορά αντιπροσωπεύει ολόκληρη την Εβραϊκή διδασκαλία, από την αρχή της Βίβλου μέχρι τις μέρες μας.
Η Μενορά
Ένα από τα ιερά σκεύη των εβραίων είναι και η Επτάφωτη Λυχνία (Μενορά). Την πρώτη μενορά κατασκεύασε ο Μωυσής και έκαιγε αρχικά μέσα στα Άγια της Σκηνής του Μαρτυρίου, εκεί που οι Ισραηλίτες τοποθέτησαν την Κιβωτό της Διαθήκης με τις Δέκα Εντολές. Αργότερα συνέχισε να καίει και στον Ναό του Σολομώντα. Με τον καιρό έγινε σύμβολο των Ισραηλιτών και της ιουδαϊκής θρησκείας. Σήμερα, όπως και το Αστέρι του Δαυίδ, αποτελεί σύμβολο του κράτους του Ισραήλ.
Οι πιστοί στη Συναγωγή την ώρα της προσευχής
Το πρωί του Σαββάτου, στη συναγωγή, γίνεται τμηματικά και δημόσια ομαδική ανάγνωση της Πεντατεύχου, της Τορά, που θεωρείται ότι την έγραψε ο Μωυσής.
Αυτή είναι η σημαντικότερη στιγμή της συνάντησης. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους εκεί, οφείλουν όλοι, ως ένδειξη σεβασμού, να έχουν καλυμμένο το κεφάλι, σύμφωνα με τον εβραϊκό νόμο. Για τον λόγο αυτό, στη συναγωγή, χρησιμοποιούν ένα μικροσκοπικό κάλυμμα, κυρίως οι άντρες οι δε γυναίκες όχι τόσο συχνά. Το κάλυμμα αυτό ονομάζεται κιπά.
Αυτή είναι η σημαντικότερη στιγμή της συνάντησης. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους εκεί, οφείλουν όλοι, ως ένδειξη σεβασμού, να έχουν καλυμμένο το κεφάλι, σύμφωνα με τον εβραϊκό νόμο. Για τον λόγο αυτό, στη συναγωγή, χρησιμοποιούν ένα μικροσκοπικό κάλυμμα, κυρίως οι άντρες οι δε γυναίκες όχι τόσο συχνά. Το κάλυμμα αυτό ονομάζεται κιπά.
Ο ραβίνος
Ο Εβραίος ιερέας που τελεί τις θρησκευτικές τελετές των Εβραίων και κηρύττει καλείται Ραβίνος. Ο όρος προέρχεται από την εβραϊκή λέξη ραβί που σημαίνει «μεγάλος, έξοχος». Είναι αυτός που έχει την εξουσία να διδάσκει τον Ιουδαϊσμό. Ο ραβίνος είναι υπεύθυνος, επίσης, και για όλη την κοινότητα των Εβραίων που βρίσκονται εγκατεστημένοι σε έναν τόπο.
Μια παρουσίαση της συναγωγής από Εβραίους συμμαθητές μας:
Ο Συμεών και η Δεββώρα, δυο συμμαθητές μας που ανήκουν στην Ιουδαϊκή θρησκεία, ανέλαβαν, μαζί με τον ραβίνο της κοινότητάς τους να μας περιγράψουν το εσωτερικό μιας συναγωγής και τον τρόπο με τον οποίο τελείται εκεί κάθε Σάββατο η λατρεία.
Χαρήκαμε πολύ όταν ο ραβίνος μάς εξήγησε ότι η ελληνική λέξη «συναγωγή» χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο ως ονομασία για τον ιουδαϊκό χώρο λατρείας. Συναγωγές υπάρχουν σε πολλά μέρη του κόσμου και βέβαια και στην Ελλάδα, η οποία έχει παράδοση στον σεβασμό των διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων και αντιλήψεων.
Καθώς οι περισσότεροι από εμάς δεν είχαμε ποτέ επισκεφθεί κάποια συναγωγή, οι πρώτες μας ερωτήσεις δεν άργησαν να διατυπωθούν και είχαν αρχικά σχέση με την αρχιτεκτονική μορφή της. Ο Συμεών μάς εξήγησε ότι είναι ένα κτήριο απλό, συνήθως ορθογώνιο και μας παρουσίασε ένα σχεδιάγραμμα της συναγωγής της Ρόδου, μιας από τις πιο ιστορικές συναγωγές στον ελλαδικό χώρο (οικοδομήθηκε το 1577 μ.Χ.).
Η Δεββώρα, που είχε αναλάβει να μας μιλήσει για τον εσωτερικό χώρο της συναγωγής, μας περιέγραψε τη συγκεκριμένη συναγωγή. Μέσα σ' αυτήν υπάρχουν:
α) Η «θήκη» ή «κιβωτός», όπου τοποθετούνται τα ιερά κείμενα, στον ανατολικό τοίχο της συναγωγής.
β) Το βήμα ή «άμβωνας» στο κέντρο της αίθουσας, πάνω στον οποίο στέκεται αυτός που απαγγέλλει τις προσευχές ή διαβάζει τις Γραφές.
γ) Οι λυχνίες, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει η επτάφωτος λυχνία, που αποτελεί απαραίτητο ιερό σκεύος για κάθε συναγωγή.
δ) Καθίσματα για τους πιστούς.
Στον χώρο της συναγωγής συγκεντρώνονται τα μέλη της ιουδαϊκής κοινότητας, μελετούν τις Γραφές και λατρεύουν τον Θεό, χωρίς όμως να προσφέρουν θυσίες, όπως συνήθιζαν στο παρελθόν. Στις μέρες μας, έχουν προστεθεί διάφορες κοινωνικές ή φιλανθρωπικές δραστηριότητες, ανάλογα με τις ανάγκες των μελών κάθε κοινότητας.
Οι σπουδαιότερες γιορτές των Εβραίων, αλλά και το Σάββατο, που είναι η ιερή τους μέρα, γιορτάζονται πάντοτε στη συναγωγή. Η ιερή ακολουθία χωρίζεται:
α) Στην ανάγνωση των Γραφών.
β) Στο κήρυγμα.
γ) Στην προσευχή, που συνδέεται και με την απαγγελία διάφορων ψαλμών.
Στην Ελλάδα, εκτός από τη συναγωγή της Ρόδου, υπάρχουν και άλλες ιστορικές συναγωγές, όπως αυτές της Δήλου, της Αίγινας, των Ιωαννίνων αλλά και της Θεσσαλονίκης. Στις συναγωγές της Θεσσαλονίκης κήρυξε και ο απόστολος Παύλος. Την εποχή εκείνη σε αρκετές συναγωγές η λατρεία γινόταν στην ελληνική γλώσσα και έτσι πολλοί είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τις αλήθειες της Βίβλου και να προετοιμαστούν για τη συνάντηση με τον αληθινό Θεό. Γι' αυτό άλλωστε ο απόστολος Παύλος πήγαινε στις συναγωγές σε κάθε πόλη που επισκεπτόταν, αφού εκεί υπήρχε πρόσφορο έδαφος για να βρει απήχηση το χριστιανικό Ευαγγέλιο.
Ο φίλος μας ο Συμεών, μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης της συναγωγής μάς κάλεσε όλους να παρευρεθούμε στην τελετή της θρησκευτικής ενηλικίωσής του (Μπαρ-Μιτσβά). Όπως μας είπε, όταν ένα αγόρι συμπληρώσει το 12ο έτος παρουσιάζεται στη συναγωγή. Εκεί, σε μία ειδική τελετή, απαγγέλλει δημόσια ένα σχετικό απόσπασμα από τις ευχές της Πεντατεύχου. Από εκείνη την ημέρα έχει την υποχρέωση και την ευθύνη της τήρησης των εντολών του Νόμου και ονομάζεται «Yιός της Διαθήκης».
Χαρήκαμε πολύ όταν ο ραβίνος μάς εξήγησε ότι η ελληνική λέξη «συναγωγή» χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο ως ονομασία για τον ιουδαϊκό χώρο λατρείας. Συναγωγές υπάρχουν σε πολλά μέρη του κόσμου και βέβαια και στην Ελλάδα, η οποία έχει παράδοση στον σεβασμό των διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων και αντιλήψεων.
Καθώς οι περισσότεροι από εμάς δεν είχαμε ποτέ επισκεφθεί κάποια συναγωγή, οι πρώτες μας ερωτήσεις δεν άργησαν να διατυπωθούν και είχαν αρχικά σχέση με την αρχιτεκτονική μορφή της. Ο Συμεών μάς εξήγησε ότι είναι ένα κτήριο απλό, συνήθως ορθογώνιο και μας παρουσίασε ένα σχεδιάγραμμα της συναγωγής της Ρόδου, μιας από τις πιο ιστορικές συναγωγές στον ελλαδικό χώρο (οικοδομήθηκε το 1577 μ.Χ.).
Η Δεββώρα, που είχε αναλάβει να μας μιλήσει για τον εσωτερικό χώρο της συναγωγής, μας περιέγραψε τη συγκεκριμένη συναγωγή. Μέσα σ' αυτήν υπάρχουν:
α) Η «θήκη» ή «κιβωτός», όπου τοποθετούνται τα ιερά κείμενα, στον ανατολικό τοίχο της συναγωγής.
β) Το βήμα ή «άμβωνας» στο κέντρο της αίθουσας, πάνω στον οποίο στέκεται αυτός που απαγγέλλει τις προσευχές ή διαβάζει τις Γραφές.
γ) Οι λυχνίες, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει η επτάφωτος λυχνία, που αποτελεί απαραίτητο ιερό σκεύος για κάθε συναγωγή.
δ) Καθίσματα για τους πιστούς.
Στον χώρο της συναγωγής συγκεντρώνονται τα μέλη της ιουδαϊκής κοινότητας, μελετούν τις Γραφές και λατρεύουν τον Θεό, χωρίς όμως να προσφέρουν θυσίες, όπως συνήθιζαν στο παρελθόν. Στις μέρες μας, έχουν προστεθεί διάφορες κοινωνικές ή φιλανθρωπικές δραστηριότητες, ανάλογα με τις ανάγκες των μελών κάθε κοινότητας.
Οι σπουδαιότερες γιορτές των Εβραίων, αλλά και το Σάββατο, που είναι η ιερή τους μέρα, γιορτάζονται πάντοτε στη συναγωγή. Η ιερή ακολουθία χωρίζεται:
α) Στην ανάγνωση των Γραφών.
β) Στο κήρυγμα.
γ) Στην προσευχή, που συνδέεται και με την απαγγελία διάφορων ψαλμών.
Στην Ελλάδα, εκτός από τη συναγωγή της Ρόδου, υπάρχουν και άλλες ιστορικές συναγωγές, όπως αυτές της Δήλου, της Αίγινας, των Ιωαννίνων αλλά και της Θεσσαλονίκης. Στις συναγωγές της Θεσσαλονίκης κήρυξε και ο απόστολος Παύλος. Την εποχή εκείνη σε αρκετές συναγωγές η λατρεία γινόταν στην ελληνική γλώσσα και έτσι πολλοί είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τις αλήθειες της Βίβλου και να προετοιμαστούν για τη συνάντηση με τον αληθινό Θεό. Γι' αυτό άλλωστε ο απόστολος Παύλος πήγαινε στις συναγωγές σε κάθε πόλη που επισκεπτόταν, αφού εκεί υπήρχε πρόσφορο έδαφος για να βρει απήχηση το χριστιανικό Ευαγγέλιο.
Ο φίλος μας ο Συμεών, μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης της συναγωγής μάς κάλεσε όλους να παρευρεθούμε στην τελετή της θρησκευτικής ενηλικίωσής του (Μπαρ-Μιτσβά). Όπως μας είπε, όταν ένα αγόρι συμπληρώσει το 12ο έτος παρουσιάζεται στη συναγωγή. Εκεί, σε μία ειδική τελετή, απαγγέλλει δημόσια ένα σχετικό απόσπασμα από τις ευχές της Πεντατεύχου. Από εκείνη την ημέρα έχει την υποχρέωση και την ευθύνη της τήρησης των εντολών του Νόμου και ονομάζεται «Yιός της Διαθήκης».
ΙV. Η Παρασκευή των Μουσουλμάνων
Ποια η σημασία της «Παρασκευής»
Η επίσημη μέρα λατρείας για το Ισλάμ είναι η Παρασκευή. Την ημέρα αυτή οι άντρες μουσουλμάνοι είναι υποχρεωμένοι να πάνε στο τζαμί (ή τέμενος), που είναι ο τόπος λατρείας τους, για να προσευχηθούν.
Το κάλεσμα σε προσευχή του μουεζίνη από τον μιναρέ
Από το τζαμί γίνεται η πρόσκληση (αντάν) πέντε φορές της ημέρας, για να υπενθυμίσει στους πιστούς ότι έφτασε η ώρα της προσευχής. Όποιος έχει χρόνο ή δεν εργάζεται πρέπει να πάει στο τζαμί να προσευχηθεί. Αυτό για τους μουσουλμάνους θεωρείται καλύτερο απ’ το να προσεύχεται κανείς μόνος του. Όσοι δεν έχουν τον χρόνο ή τη δυνατότητα, μπορούν να προσευχηθούν στο σπίτι τους ή σε κάποιο χώρο εκτός του τζαμιού.
Η πρόσκληση από το τζαμί για προσευχή γίνεται από τον μιναρέ του τζαμιού. Παλιότερα στον μιναρέ έβγαινε ο μουεζίνης και φώναζε το αντάν. Σήμερα που η τεχνολογία έχει προχωρήσει, η αναγγελία της ώρας της προσευχής γίνεται ακόμα από τον μιναρέ αλλά με τη χρήση μεγαφώνων.
Η πρόσκληση από το τζαμί για προσευχή γίνεται από τον μιναρέ του τζαμιού. Παλιότερα στον μιναρέ έβγαινε ο μουεζίνης και φώναζε το αντάν. Σήμερα που η τεχνολογία έχει προχωρήσει, η αναγγελία της ώρας της προσευχής γίνεται ακόμα από τον μιναρέ αλλά με τη χρήση μεγαφώνων.
Νίψεις προσώπου, χεριών και ποδιών, ανυποδησία
Πριν την είσοδό τους στο τζαμί οι πιστοί οφείλουν να βγάλουν τα παπούτσια τους (ανυποδησία) και να πλύνουν τα πόδια τους, τα χέρια τους και το πρόσωπό τους, σε ειδικό χώρο έξω από το τζαμί.
Οι πιστοί μέσα στο τζαμί την ώρα της προσευχής
Μέσα στο τζαμί δεν υπάρχουν καθίσματα. Όλο το δάπεδο είναι καλυμμένο με χαλιά. Οι πιστοί παρατάσσονται σε σειρές με το πρόσωπο στραμμένο προς τη Μέκκα, που είναι η ιερή πόλη του Ισλάμ. Επίσης, μέσα στο τζαμί υπάρχει μια υψηλή έδρα σαν άμβωνας (το μινμπάρ), όπου στέκεται ο ιμάμης.
Κοράνιο, Ιμάμης
Με τη λέξη ιμάμης (ιμάμ) εννοείται ο καθοδηγητής, η κεφαλή της μουσουλμανικής κοινότητας. Είναι αυτός που προΐσταται στη δημόσια προσευχή, μέσα στο τζαμί.
Το Κοράνιο, είναι το ιερό βιβλίο των μουσουλμάνων, που διαβάζεται στο τζαμί, αλλά όχι μόνο εκεί. Πάνω στο Κοράνιο στηρίζεται όλη η μουσουλμανική θρησκεία. Θεωρείται από τους μουσουλμάνους ότι είναι αντίγραφο του βιβλίου που βρίσκεται στον ουρανό πάντοτε μπροστά στον Θεό, από τον οποίο ανακοινώθηκε το θέλημά Του. Διαιρείται σε 114 κεφάλαια (σούρες). Είναι γεμάτο από διατάξεις που κανονίζουν με νομικό τρόπο θέματα της οικογένειας, θέματα κληρονομικά, δικονομικά και ποινικά (εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι τα θέματα αυτά η πολιτεία –τα σύγχρονα κράτη - έχει ορίσει να λύνονται στα δικαστήρια, από τους δικαστές, σύμφωνα με τους νόμους του κράτους, που ψηφίζονται στη βουλή).
Το Κοράνιο, είναι το ιερό βιβλίο των μουσουλμάνων, που διαβάζεται στο τζαμί, αλλά όχι μόνο εκεί. Πάνω στο Κοράνιο στηρίζεται όλη η μουσουλμανική θρησκεία. Θεωρείται από τους μουσουλμάνους ότι είναι αντίγραφο του βιβλίου που βρίσκεται στον ουρανό πάντοτε μπροστά στον Θεό, από τον οποίο ανακοινώθηκε το θέλημά Του. Διαιρείται σε 114 κεφάλαια (σούρες). Είναι γεμάτο από διατάξεις που κανονίζουν με νομικό τρόπο θέματα της οικογένειας, θέματα κληρονομικά, δικονομικά και ποινικά (εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι τα θέματα αυτά η πολιτεία –τα σύγχρονα κράτη - έχει ορίσει να λύνονται στα δικαστήρια, από τους δικαστές, σύμφωνα με τους νόμους του κράτους, που ψηφίζονται στη βουλή).
Μια παρουσίαση του τζαμιού από Μουσουλμάνους συμμαθητές μας:
Στο Ισλάμ ανήκουν δύο συμμαθητές μας, ο Γιουσούφ και η Λεϊλά, οι οποίοι κατάγονται από τη Θράκη και αποδέχτηκαν την πρόταση του δασκάλου να μας παρουσιάσουν τον μουσουλμανικό ναό, που ονομάζεται τέμενος ή τζαμί. Ο Γιουσούφ, χρησιμοποιώντας διαφάνειες, μας έδειξε αρχικά ότι τα τεμένη είναι μεγάλες τετράγωνες ή ορθογώνιες υπόστυλες αίθουσες και μας παρουσίασε ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Οι διαφάνειες που πρόβαλε περιελάμβαναν:
α) Τους μιναρέδες, που είναι ορατοί από μακριά και από τους οποίους ο μουεζίνης καλεί τους πιστούς σε προσευχή πέντε φορές την ημέρα. Οι μιναρέδες είναι πύργοι, που ο αριθμός τους ποικίλει από έναν έως έξι σε κάθε τέμενος και συμβολίζουν τη μοναδικότητα του Θεού.
β) Την κρήνη, που είναι συνήθως τοποθετημένη στην αυλή του τεμένους, όπου οι πιστοί, όπως ορίζει το τελετουργικό, πλένονται πριν από την προσευχή.
γ) Την αίθουσα της προσευχής, που είναι στρωμένη με χαλιά ισλαμικής τέχνης.
δ) Την εσωτερική διακόσμηση από αραβουργήματα και στίχους από το Κοράνιο, αφού στο Ισλάμ απαγορεύεται η χρήση εικόνων.
ε) Τον άμβωνα, από τον οποίο ο ιμάμης απευθύνεται στους πιστούς.
στ) Μια εσοχή στον τοίχο (Mihrab), που δείχνει την κατεύθυνση της Μέκκας, της ιερής τους πόλης. Οι πιστοί είναι υποχρεωμένοι, όταν προσεύχονται να είναι στραμμένοι προς αυτή την κατεύθυνση.
Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τη μορφή και τη λειτουργία ενός τεμένους, η Λεϊλά μάς παρουσίασε διάφορα παραδείγματα απ' όλο τον κόσμο. Ανάμεσα σ' αυτά ξεχώριζαν, το τέμενος του Ομάρ στα Ιεροσόλυμα (7ος αι. μ.Χ.), της Κόρδοβας (8ος αι. μ.Χ.), το Μέγα Τέμενος της Δαμασκού (8ος αι. μ.Χ.) και το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη (17ος αι. μ.Χ.). Το τελευταίο μάς εντυπωσίασε με τις επιρροές από τη βυζαντινή ναοδομία. Ονομάζεται «Μπλε Τζαμί», γιατί τα χιλιάδες πλακάκια στο εσωτερικό του έχουν το γαλάζιο χρώμα της θάλασσας. Όποιος προχωράει στην αίθουσα της προσευχής έχει την εντύπωση ότι βρίσκεται σ' ένα υποθαλάσσιο περιβάλλον, όπου κυριαρχούν το τυρκουάζ, το πράσινο της θάλασσας και το υγρό γαλάζιο των σμάλτων.
Το μεσημέρι της Παρασκευής, της ιερής ημέρας των μουσουλμάνων, οι πιστοί συγκεντρώνονται στο τζαμί για να προσευχηθούν. Ο ιμάμης στέκεται μπροστά στους συγκεντρωμένους και απαγγέλλει τους καθορισμένους στίχους από το Κοράνιο. Πίσω από τον ιμάμη, οι πιστοί προσεύχονται εκτελώντας ρυθμικά τις κινήσεις που προβλέπονται, αφού η προσευχή στο Ισλάμ έχει έναν αυστηρά τελετουργικό ρυθμό. Το τζαμί αποτελεί το επίκεντρο της λατρευτικής ζωής των μουσουλμάνων ιδιαίτερα κατά τις μεγάλες γιορτές τους, ανάμεσα στις οποίες κυριαρχεί το Ραμαζάνι. Ο μήνας του Ραμαζανιού είναι περίοδος νηστείας και αυτοπειθαρχίας. Κατά την περίοδο αυτή οι πιστοί δεν επιτρέπεται να φάνε ή να πιούνε οτιδήποτε από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου.
Με την παρουσίαση του Ισλάμ από τους συμμαθητές μας διαπιστώσαμε τις ιδιαιτερότητες της θρησκευτικής τους παράδοσης, αλλά και του πολιτισμού των μουσουλμάνων που ζουν στη χώρα μας.
α) Τους μιναρέδες, που είναι ορατοί από μακριά και από τους οποίους ο μουεζίνης καλεί τους πιστούς σε προσευχή πέντε φορές την ημέρα. Οι μιναρέδες είναι πύργοι, που ο αριθμός τους ποικίλει από έναν έως έξι σε κάθε τέμενος και συμβολίζουν τη μοναδικότητα του Θεού.
β) Την κρήνη, που είναι συνήθως τοποθετημένη στην αυλή του τεμένους, όπου οι πιστοί, όπως ορίζει το τελετουργικό, πλένονται πριν από την προσευχή.
γ) Την αίθουσα της προσευχής, που είναι στρωμένη με χαλιά ισλαμικής τέχνης.
δ) Την εσωτερική διακόσμηση από αραβουργήματα και στίχους από το Κοράνιο, αφού στο Ισλάμ απαγορεύεται η χρήση εικόνων.
ε) Τον άμβωνα, από τον οποίο ο ιμάμης απευθύνεται στους πιστούς.
στ) Μια εσοχή στον τοίχο (Mihrab), που δείχνει την κατεύθυνση της Μέκκας, της ιερής τους πόλης. Οι πιστοί είναι υποχρεωμένοι, όταν προσεύχονται να είναι στραμμένοι προς αυτή την κατεύθυνση.
Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τη μορφή και τη λειτουργία ενός τεμένους, η Λεϊλά μάς παρουσίασε διάφορα παραδείγματα απ' όλο τον κόσμο. Ανάμεσα σ' αυτά ξεχώριζαν, το τέμενος του Ομάρ στα Ιεροσόλυμα (7ος αι. μ.Χ.), της Κόρδοβας (8ος αι. μ.Χ.), το Μέγα Τέμενος της Δαμασκού (8ος αι. μ.Χ.) και το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη (17ος αι. μ.Χ.). Το τελευταίο μάς εντυπωσίασε με τις επιρροές από τη βυζαντινή ναοδομία. Ονομάζεται «Μπλε Τζαμί», γιατί τα χιλιάδες πλακάκια στο εσωτερικό του έχουν το γαλάζιο χρώμα της θάλασσας. Όποιος προχωράει στην αίθουσα της προσευχής έχει την εντύπωση ότι βρίσκεται σ' ένα υποθαλάσσιο περιβάλλον, όπου κυριαρχούν το τυρκουάζ, το πράσινο της θάλασσας και το υγρό γαλάζιο των σμάλτων.
Το μεσημέρι της Παρασκευής, της ιερής ημέρας των μουσουλμάνων, οι πιστοί συγκεντρώνονται στο τζαμί για να προσευχηθούν. Ο ιμάμης στέκεται μπροστά στους συγκεντρωμένους και απαγγέλλει τους καθορισμένους στίχους από το Κοράνιο. Πίσω από τον ιμάμη, οι πιστοί προσεύχονται εκτελώντας ρυθμικά τις κινήσεις που προβλέπονται, αφού η προσευχή στο Ισλάμ έχει έναν αυστηρά τελετουργικό ρυθμό. Το τζαμί αποτελεί το επίκεντρο της λατρευτικής ζωής των μουσουλμάνων ιδιαίτερα κατά τις μεγάλες γιορτές τους, ανάμεσα στις οποίες κυριαρχεί το Ραμαζάνι. Ο μήνας του Ραμαζανιού είναι περίοδος νηστείας και αυτοπειθαρχίας. Κατά την περίοδο αυτή οι πιστοί δεν επιτρέπεται να φάνε ή να πιούνε οτιδήποτε από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου.
Με την παρουσίαση του Ισλάμ από τους συμμαθητές μας διαπιστώσαμε τις ιδιαιτερότητες της θρησκευτικής τους παράδοσης, αλλά και του πολιτισμού των μουσουλμάνων που ζουν στη χώρα μας.
Ενδεικτικό υποστηρικτικό υλικό ενότητας
